Historia
Kościół we wsi Białowice (Billendorf) zbudowano w końcu XV wieku, z wykorzystaniem murów starszej świątyni z XIII lub XIV wieku. W 1495 roku został on odnotowany w źródłach pisanych wraz z proboszczem z Żar. Związki osady z plebanami żarskimi utrzymywały się od długiego czasu, bowiem w 1381 roku odnotowano, że wieś Bellendorff stanowiła wówczas lenno Henzla von Rothenburg oraz plebana z Żar. W XV wieku właścicielami wsi byli Bernhard Wunsch, lennik możnego rodu Bibersteinów, następnie Hans Unwürde, płacący czynsz parafii w Kożuchowie.
W 1531 roku kościół przejęła społeczność ewangelicka, co zapoczątkowało zmianę wyposażenia i wystroju budowli na wczesnonowożytny. Wpierw w 1567 roku niejaki Marten Bisel z Bieniowa wstawił do wnętrza empory. W XVIII wieku kościół został powiększony o zakrystię i kruchtę, prawdopodobnie wówczas też przekształcono okna. Ponadto w 1714 roku podwieszono w nawie nowy strop. Po 1945 roku zabytek powrócił w ręce katolików pod nowym wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa.
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku osady leżącej w niewielkiej dolinie, na pagórkowatym terenie otoczonym lasami i bagnami, następnie także polami uprawnymi. Samą świątynię wzniesiono z kamienia polnego i rudy darniowej, na wywyższeniu terenu, po południowej stronie wiejskiej drogi. Jak w większości wiejskich budowli sakralnych, przykościelny cmentarz został ogrodzony w celu zabezpieczenia przed zwierzętami i oddzielenia od zabudowań mieszkalnych.
W okresie późnego gotyku kościół białowicki był budowlą jednonawową, z korpusem na planie zbliżonym do kwadratu, z wyodrębnionym, węższym od nawy, trójbocznie zamkniętym na wschodzie prezbiterium i prostokątną w planie, smukłą wieżą od zachodu. Obie główne części kościoła przykryto dość wysokimi dachami dwuspadowymi o kalenicy niższej w prezbiterium, nad wschodnim zamknięciem z kilkoma załamaniami połaci.
Prezbiterium wzmocniono od zewnątrz grubymi przyporami, natomiast nawę i wieżę pozostawiono nie opięte szkarpami. Dzięki temu w prezbiterium możliwe było założenie sklepienia sieciowego. Nawa przykryta była pierwotnie stropem drewnianym. Oświetlenie zapewniały średniej wielkości ostrołucznie zamknięte okna o obustronnych rozglifieniach. Większych otworów pozbawiona by także wieża, na najwyższej kondygnacji z każdej strony otwarta jednodzielnymi przeźroczami. Wejście do kościoła wiodło od północy, a więc od strony głównej drogi przebiegającej przez wieś.
Stan obecny
Średniowieczną bryłę zniekształcają dziś znacznie powiększone w okresie nowożytnym okna, w nawie prawie sięgające ościeżami gruntu. Ponadto przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się nowożytna zakrystia, kruchta przy nawie, a po południowej stronie prezbiterium stylistycznie odróżnia się ceglany aneks. We wnętrzu kościoła znajdują się renesansowe drewniane empory wykonane przez Martena Bisela w 1567 roku. Zachowała się późnoromańska kamienna chrzcielnica z XIII wieku. Kościół otoczony jest XV-wiecznym kamiennym murem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny p.w. Najświętszego Serca Jezusa, E.Garbacz, nr 3643, Białowice 1998.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.