Historia
Wieś Białęgi (niem. Belgen) po raz pierwszy wspomniana została w źródłach pisanych w 1248 roku, gdy książę Barnim I nadał ją („parvum Bellin”) klasztorowi w Lehnin. Kościół św. Andrzeja powstał w trzeciej ćwierci XIII wieku. Jego istnienie odnotowano w 1337 roku, gdy we wsi nazwanej Bellingen, własności wówczas margrabiów brandenburskich, cztery łany przeznaczono na uposażenie plebana a jeden łan na sam kościół. W 1441 roku patronat nad świątynią zmienił się wraz ze sprzedażą osady rodzinie von Ellingen, a w 1505 roku rodzinie Sydow. Około połowy XVI wieku kościół zapewne przejęła gmina protestancka. W XIX stuleciu zamieniony został na spichlerz zbożowy, przez co zamurowano wówczas boczne portale. Po wojnie w wyniku zaniedbań popadł w ruinę, dopiero w 2006 roku rozpoczęto jego renowację oraz adaptację do funkcji sakralnych.
Architektura
Kościół pierwotnie był budowlą salową, wzniesioną ze starannie opracowanej kostki granitowej, układanej w regularne warstwy łączone zaprawą wapienną. Budowlę założono na planie prostokąta o wymiarach 22,1 x 9,7 metra. Prezbiterium nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły, ale po stronie zachodniej umieszczona była wieża o tej samej szerokości co nawa. Grubość murów była znaczna, gdyż wynosiła w nawie 1,2 metra, natomiast w przyziemiu wieży 1,9 metra.
Zewnętrzne elewacje kościoła opięto cokołem o ukośnym profilu. Ściany północna, południowa i wschodnia przeprute zostały wąskimi i podłużnymi oknami o wyraźnie zaznaczonych ostrołukach. W elewacji wschodniej utworzyły one popularną na Pomorzu Zachodnim triadę, ze środkowym otworem nieco wyższym od bocznych. Elewację tą wyróżniły także dwie podłużne blendy w partii szczytowej. Pierwotny główny portal wejściowy znajdował się w fasadzie zachodniej, funkcjonowały też portale boczne w ścianie północnej i południowej nawy.
Wnętrze kościoła prawdopodobnie przykryte było płaskim, drewnianym stropem nad którym znajdowało się poddasze z więźbą dachową. Przyziemie wieży pełniło rolę szerokiej kruchty, otwartej na nawę ostrołuczną arkadą. Prezbiterium nie zostało wydzielone arkadą tęczy, w średniowieczu mogło być co najwyżej odgrodzone lekką przegrodą lektorium lub różnicą poziomów posadzki. Wnętrze nawy posiadało wymiary 13,6 x 7,2 metrów.
Stan obecny
Kościół zachował w planie pierwotny układ ale jego wieża nie jest już dziś czytelna w bryle budowli, jej mury sięgają bowiem wysokości nawy, a budynek wieńczy od zachodu nowożytny szczyt. Ponadto na ścianie zachodniej widoczne są ceglane przemurowania, głównie w okolicy przekształconego wejścia. Kościół zachował natomiast pierwotne otwory okienne, zapewne z powodu przekształcenia na spichlerz, co uchroniło go przed XIX-wiecznymi remontami i próbami lepszego doświetlenia wnętrza. Na szczycie wschodnim widoczne są wczesnogotyckie blendy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół ob. spichlerz, fil. pw. św. Andrzeja Apostoła, H.Wieczorkiewicz, A.Prinke, nr 987, Białęgi 1996.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg (Neumark), Die nördlichen Orte, Bd. 7, Teil 1, Heft 3, Berlin 1927.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.