Historia
Zamek Bäslack prawdopodobnie zaczęto wznosić równocześnie z założeniem sąsiedniej wsi Bezławki, której akt lokacyjny wystawił w roku 1371 komtur bałgijski Ulrich Fricke. Po wykarczowaniu lasu i splantowaniu terenu właściwe prace budowlane zaczęto prowadzić po 1377 roku. Zamek pełnił funkcję siedziby komornictwa podległego prokuratorowi w Kętrzynie. Był również oparciem dla wypraw krzyżackich przeciwko Litwinom i zabezpieczał nowo kolonizowane obszary. W źródłach historycznych pojawił się w 1402 roku, kiedy to w Bezławkach zatrzymał się wielki komtur Wilhelm von Helfenstein, powracający z rycerstwem z wyprawy na Wilno. W wyprawie tej brał także udział Świdrygiełło, najmłodszy brat Władysława Jagiełły, chcący zdobyć władzę na Litwie. Przebywał on w Bezławkach do 1404 roku, biorąc udział w rozgrywkach dyplomatyczno – wojennych.
Po okresie walk polsko-krzyżackich w XV wieku zamek stracił na znaczeniu. W 1583 roku przekształcono go w kościół protestancki zmieniając układ wnętrz głównego budynku. W latach 1726–1730 zbudowano wieżę zachodnią służącą jako kościelna dzwonnica, ponadto wzniesiono nową kruchtę. Po II wojnie światowej obiekt przejęli katolicy, co wiązało się z kolejną przebudową wnętrza głównego domu zamkowego.
Architektura
Zamek wzniesiono na samotnym wzgórzu dominującym nad okolicznym terenem. Jego głównym elementem był dom o wymiarach 12 x 25 metrów, mieszczący pierwotnie pięć kondygnacji oraz poddasze. Zbudowany został z cegły w wątku gotyckim, na podmurówce z kamieni eratycznych sięgających pierwszego piętra. Surową elewację z małą liczbą otworów okiennych ozdobiono blendami umieszczonymi na dwóch poziomach. Niższe na wysokości drugiej kondygnacji zamknięto łukiem odcinkowymi, wyższym na poziomie trzeciej i czwartej kondygnacji nadano formę ostrołukową. Niższe wnęki podkreślały narożniki i główne wejście do budynku, wyższe natomiast umieszczono w równych odstępach, zaczynając od narożników. Budynek nakryto dwuspadowym dachem z dwoma schodkowymi, wypełnionymi blendami i zwieńczonymi sterczynami szczytami od wschodu i zachodu.
Wewnętrzny układ pomieszczeń nie jest znany, można jednak poprzez analogię przypuścić, iż dwie dolne kondygnacje podzielone były na trzy części. Piętra rozdzielały drewniane stropy, jedynie najniższa kondygnacja prawdopodobnie miała ceglane sklepienia kolebkowe. Przyziemie zapewne pełniło funkcje gospodarcze, wyższe piętro zajmowały komnaty reprezentacyjne i mieszkalne, a kolejne jednoprzestrzenne piętra miały funkcje magazynowo – obronne. Przewaga powierzchni magazynowych może świadczyć o specyficznej roli zamku, który mógł pełnić rolę składu zaopatrzenia niezbędnego podczas krzyżackich zbrojnych wypraw. Na pierwszym piętrze zapewne od zachodu znajdowała się izba mieszkalna bądź refektarz, bowiem na tym poziomie przetrwały w elewacji zachodniej relikty drewnianego wykusza latrynowego. Od wschodu mogła się mieścić kaplica zamkowa. W zależności od kondygnacji zastosowano różne typy otworów okiennych, przy czym najniższa nie posiadała ich w ogóle. Wyżej umieszczono wąskie ona szczelinowe o szerokości około 17 cm, osadzone w płytkich wnękach. Na trzeciej i czwartej kondygnacji okna były już nieco szersze. Najwyżej, pod okapem dachu znalazły się dość szerokie okna zamknięte łukiem odcinkowym. Wejście do budynku usytuowano od południa, czyli od strony dziedzińca. Możliwe, iż było poprzedzone rodzajem murowanego aneksu.
Dziedziniec zamkowy o wymiarach 42 x 52 metry otaczał mur obronny, zaopatrzony w trzy płytkie wykusze i dwie narożne czworoboczne baszty, także otwarte od strony wewnętrznej, co bardziej przypominało rozwiązania z obwarowań miejskich, niż fortyfikacji typowych dla podzamczy zamków krzyżackich. Może to sugerować sezonowość wykorzystania baszt i brak przystosowania dziedzińca do długotrwałej obrony. Dziedziniec był raczej rodzajem umocnionego obozowiska oraz miejscem schronienia okolicznej ludności w czasie najazdu. Wobec niewielkiej stałej załogi zamku, tylko w takich wypadkach mogło być zapewnione obsadzenie obrońcami tak dużego obwodu obronnego.
Według najnowszych badań wjazd na dziedziniec umieszczony był przy głównym budynku, po jego wschodniej stronie. Dzięki temu chroniony był przez najsilniejszy element zamku oraz znajdował się po stronie najmniej narażonej na atak wroga, umieszczono go bowiem u wylotu drogi prowadzącej z Reszla, natomiast ataku można się było spodziewać przede wszystkim ze strony przeciwnej. Wróg musiał więc, zanim dostał się pod bramę, okrążyć obiekt i nie mógł zostać niezauważony.
Stan obecny
Zamek w Bezławkach to obecnie najlepiej zachowana warownia krzyżacka z pośród niewielkich budowli niższego szczebla. Przetrwały główny dom zamkowy zachował wygląd gotycki. Widoczne są także relikty muru obwodowego, niestety nie zabezpieczonego i niszczejącego. Zamek pełni obecnie funkcje kościoła, a wstęp na jego teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wółkowski W., Architektura zamku w Bezławkach [w:] Bezławki: ocalić od zniszczenia, wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008-2011, red. A.Koperkiewicz, Gdańsk 2013.