Historia
Mury obronne w Będzinie zostały zapewne wzniesione w latach sześćdziesiątych XIV wieku, po lokacji miasta z 1358 roku, w miejscu fortyfikacji drewniano-ziemnych, których obrys prawdopodobnie powtórzyły. Był to okres szczególnie intensywnego rozwoju miasta, poświadczony budową również innych obiektów murowanych. Inwestycja przypadła na koniec panowania Kazimierza Wielkiego. Budowa fortyfikacji miejskich oraz gruntowna przebudowa zamku z założenia grodowego wiązała się z obronną polityką króla, który był zapewne fundatorem i inwestorem obu obiektów.
Nie przetrwały żadne przekazy o pracach modernizacyjnych obwarowań w okresie późnego średniowiecza, które wzmocniłyby je w związku z rozwojem broni palnej. Prowadzone musiały być remonty, następujące zwłaszcza po kolejnych okresach zniszczeń. Naprawy musiały dotyczyć murów miejskich szczególnie po spaleniu miasta przez Szwedów w 1655 roku. W XVIII i XIX wieku ostatecznie utraciły one znaczenie militarne. Większość została rozebrana, część wchłonięta przez rozrastającą się zabudowę miejską.
Architektura
Obwód murów obronnych zakreślał kształt dość regularnego owalu wydłużonego w kierunku południkowym, spłaszczonego nieco od wschodu. Z dwóch stron mur miejski dochodził do zamku, usytuowanego na wzgórzu w północno – zachodnim krańcu miasta. Narożnik północno – wschodni na wzniesieniu zajmował kościół farny, nietypowo usytuowany zapewne ze względu na budowę jeszcze przed lokacją miasta. Od zachodu miasto przylegało do koryta rzeki Czarnej Przemszy, więc najbardziej zagrożonym odcinkiem, poza krótką stroną południową, była część wschodnia miasta. Całkowita długość linii obwarowań zamykających obszar około 7 ha wynosiła około 1000 metrów.
Mur obronny w Będzinie stanowił konstrukcję masywną, zbudowaną z kamienia łamanego na zaprawie wapiennej, Zwieńczony był na wysokości około 8 metrów blankowanym przedpiersiem (krenelażem) oraz otwartym (niezadaszonym) chodnikiem straży. Znaczne wymiary muru stawiały Będzin w rzędzie dobrze ufortyfikowanych miast polskich XIV wieku. Szerokość chodnika obrońców, wynosząca 1,2 – 1,3 metra, w zasadzie nie wymagała poszerzenia drewnianym pomostem. Z drewna natomiast wykonane były prawdopodobnie wejścia na koronę muru.
Mur wzmocniony był basztami o nieznanej pierwotnej liczbie i rozmieszczeniu. Były zbudowane według jednakowej zasady i miały podobne wymiary (około 8 x 5,5 metra). Rozstawione były dość regularnie co 50-60 metrów, ale zapewne nie było ich lub były rzadziej rozmieszczone od strony zachodniej, zwróconej ku rzece, oraz północnej ku wzgórzu zamkowemu, a gęściej od wschodu i południa. Stanowiły typowe dla polskich fortyfikacji tego okresu prostokątne wykusze, w całości występujące na zewnątrz muru i otwarte do wnętrza miasta. Baszty były równej wysokości z murem lub wyższe o jedną kondygnację oraz miały chodnik obrońców i blankowany krenelaż biegnące na tym samym poziomie co mur. W późnym średniowieczu mogły być nadbudowywane piętrami konstrukcji szachulcowej, co ukazano na weducie z pierwszej połowy XVI wieku. Nie posiadały strzelnic na niższym poziomie.
Do miasta prowadziły dwie bramy: wschodnia zwaną Sławkowską lub Krakowską oraz Bytomska inaczej Wrocławska lub Czeladzka, usytuowana po stronie zachodniej, naprzeciwko przeprawy przez rzekę. W pobliżu wiodącej na Śląsk bramy Bytomskiej zapewne znajdowała się znana z przekazów źródłowych komora celna. Bramy nie stały dokładnie naprzeciwko siebie. Z obu wybiegały ulice skierowane ku naprzeciwległym narożnikom rynku miejskiego. Przypuszczalnie obie miały formę czworobocznych w planie wież z przejazdami w przyziemiu. Być może brama Sławkowska posiadała przedbramie.
Stan obecny
Znaczne partie murów obronnych zachowały się w południowej i wschodniej części obwodu. Niedawno zostały wyremontowane i poddane częściowej rekonstrukcji. W ciągu muru zachowały się zrekonstruowane dwie baszty wykuszowe i dolna część trzeciej baszty. Nie zachowała się żadna z bram miejskich, których wygląd pozostaje nieznany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Krajniewski J., Będzin, początki miasta, Będzin 2008.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.