Historia
Miasto Bartoszyce (Bartenstein) powstało z osady rozwijającej się przy zamku wzniesionym przez Krzyżaków w 1240 roku, na terenach zamieszkałych przez pruskie plemię Bartów. W 1326 roku otrzymało przywilej lokacyjny, powtórzony następnie w 1332 roku. Szybki rozwój spowodował wybudowanie w drugiej połowie XIV wieku murów obronnych, a ich podwyższenie i wzmocnienie basztami na początku XV wieku.
Pierwszą poważną próbę obwarowania bartoszyckie przeszły w trakcie wojny trzynastoletniej. Mieszczanie opowiedzieli się na jej początku po stronie króla polskiego, w związku z czym zakon krzyżacki przez cztery lata dążył do odbicia miasta. W 1458 roku nie powiódł im się atak na miasto, gdy szturm został skutecznie odparty.
Pod koniec lat 20-tych XVII wieku mury miejskie, podobnie jak całe miasto, zostały spustoszone w trakcie wojen ze Szwecją. Zaniedbane, w XVIII stuleciu ostatecznie utraciły jakiekolwiek znaczenie, co spowodowało na początku XIX wieku pierwsze prace rozbiórkowe. Bramę Młyńską rozebrano w 1837 roku, bramę Królewiecką w 1882 roku.
Architektura
Obwarowania bartoszyckie założono na planie zbliżonym do owalu, po południowej stronie rzeki Łyny. Zostały zbudowane z cegły na fundamencie z kamieni polnych o grubości do 0,9 metra. Ich wysokość przekraczała 4 metry. Zwieńczone były krenelażem, posiadały także nadwieszany, drewniany chodnik dla obrońców. Mur obronny wzmacniało przynajmniej sześć baszt, nierównomiernie rozmieszczonych w obwodzie murów. Miały one formę półcylindrycznych i trójbocznych wykuszy, otwartych od strony miasta. Zewnętrzną strefę obrony stanowił system fos, utworzony poprzez przekopanie trzech stawów, zasilanych wodami rzeki Łyny.
Do miasta prowadziły trzy bramy: Lidzbarska od strony południowej, Królewiecka od strony zachodniej i Młyńska od strony wschodniej. Wszystkie miały formę czworobocznych w planie wież z przejazdami w przyziemiu, w dużej części wysuniętych w przedpole przed sąsiednie kurtyny. Brama Młyńska i Królewiecka posiadały przedbramia wzmocnione cylindrycznymi wieżami czy też bastejami, połączonymi poprzez szyje z właściwymi wieżami bramnymi.
Brama Lidzbarska została wzniesiona z cegły w stylu gotyckim, jako budowla czterokondygnacyjna na rzucie prostokąta o wymiarach 10 x 9,5 metra. W jej dolnej kondygnacji przebito ostrołukowy przejazd, od dawnego przedpola poprzedzony wnęką na bronę. W fasadzie od strony zewnętrznej umieszczono symetrycznie rozmieszczone, małe okna. Ozdobą budowli uczyniono bielone fryzy, rzędy blend oraz wysokie pięcioosiowe szczyty schodkowe, również dekorowane blendami (od zachodu z ceglanymi laskowaniami), zakończone sterczynami.
Stan obecny
Do czasów współczesnych ze średniowiecznych obwarowań miasta zachowała się brama Lidzbarska z trzeciej ćwierci XIV wieku i górną partią z drugiej połowy XV wieku. Oprócz niej widoczne są jedynie niewielkie relikty muru obronnego wzdłuż ul. Mazurskiej, w pobliżu kościoła farnego. W niektórych miejscach przy ul. Kopernika fragmenty murów ukryte wykorzystane zostały przy budowie nowożytnych domów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M. Arszyński, T. Mroczko, Warszawa 1995.
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur, Warszawa 2008.