Historia
Gotycki, murowany kościół farny w Barcianach (Barten) zbudowany został pod koniec XIV lub na początku XV wieku, choć pierwsza budowla sakralna musiała we wsi funkcjonować wcześniej, bowiem po raz pierwszy miejscowy kościół odnotowany został w źródłach pisanych w 1389 roku. W nieco późniejszym okresie XV wieku dobudowano kruchtę północną oraz szczyty nad obydwoma aneksami. Pod koniec XVI wieku kościół już w posiadaniu gminy protestanckiej, która w latach 1591 – 1597 powiększyła korpus budowli o więżę. W 1714 roku odnowiono szczyt wschodni, w 1729 roku prowadzono prace budowlane przy wieży, w 1783 roku dobudowano kruchtę południową, a w 1804 roku zakończono budowę wieży. W 1945 roku kościół powrócił w ręce społeczności katolickiej pod nowym wezwaniem Niepokalanego Serca NMP.
Architektura
Kościół zbudowany został z cegły układanej w wiązaniu gotyckim, na wysokiej, kamiennej podmurówce dochodzącej do 2,5-3 metrów. Wzniesiono go jako obszerną budowlę salową na planie prostokąta o długości 33,4 metrów i szerokości 15 metrów, bez wyróżnionego z bryły zewnętrznej prezbiterium, z zakrystią i kruchtą od strony północnej. Pod koniec XVI wieku na osi fasady zachodniej do kościoła dostawiona została masywna, czworoboczna wieża.
Wszystkie elewacje zewnętrzne korpusu wzmocnione zostały uskokowymi przyporami (w narożnikach ustawionymi pod skosem), pomiędzy którymi symetrycznie przepruto wysokie, lecz dość wąskie, ostrołuczne okna (profilowane wschodnie okno na osi oflankowano dodatkową parą przypór). Korpus przykryto dachem dwuspadowym, opartym przy krótszych bokach na trójkątnych szczytach. Szczególnie ozdobną formę otrzymał siedmioosiowy, schodkowy szczyt wschodni zrytmizowany symetrycznie umieszczonymi, trójkątnymi w przekroju lizenami, pierwotnie zapewne zwieńczonymi pinaklami. Schodkowe, dekorowane blendami i sterczynami szczyty pięcioosiowe ozdobiły również zakrystię i kruchtę północną. Podział poziomy elewacji korpusu utworzony został za pomocą tynkowanego fryzu pod okapem dachu.
Wnętrze korpusu kościoła przykryte zostało drewnianym stropem. Ściany rozczłonkowano licznymi oknami, jedynie na zachodnim krańcu ściany północnej, pozbawionym okna, umieszczono wysokie, ostrołukowe wnęki nieznanego przeznaczenia. We wnękach osadzono także portale wejściowe, przy czym zachodni mógł być blokowany ryglem opieranym na wysuniętych ze ściany ponad archiwoltą kamieniach. Nad zakrystią pierwotnie planowano utworzyć piętro otwarte arkadą do nawy, ale zamierzenia tego ostatecznie nie zrealizowano.
Stan obecny
Kościół w Barcianach do dobrze zachowana późnogotycka, wiejska budowla sakralna z wczesnonowożytną wieżą o bardzo surowym wyglądzie. Cechą charakterystyczną budowli są bardzo regularnie zrytmizowane przyporami zewnętrzne elewacje oraz dwa północne aneksy z gotyckimi szczytami. Późnonowożytne przekształcenia spowodowały dobudowę południowego przedsionka, modyfikację szczytu wschodniego (pozbawionego stopni i sterczyn), oraz wstawienie nowych maswerków okiennych. Wnętrze z nowym stropem i emporami posiada wystrój nowożytny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.