Historia
W 1234 roku Banie (niem. Bahn) wraz z okolicznymi ziemiami zostały przez księcia Barnima I nadane zakonowi templariuszy, natomiast lokację miasta przeprowadzono przed 1296 rokiem. W rozwijającym się ośrodku w pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęto budowę murów obronnych. W 1345 roku joannici, którzy przejęli własność skasowanego zakonu templariuszy, uznali zwierzchnictwo nad miastem Barnima III. Książę zachował prawo do obsadzania burmistrza, patronatu nad kościołem i połowę dochodów z sądownictwa, natomiast rycerze zakonni zastrzegli sobie nadzór nad obwarowaniami miejskimi.
W 1399 roku w Baniach zamordowany został przez mieszkańców komandor joannicki Dethloff von Walmoden, który przybył do miasta, aby zlustrować mury obronne. Za karę miasto musiało płacić zakonnikom rocznie 25 guldenów i wystawić pod murami pokutny krzyż morderstwa. Zniesienie opłat i krzyża nastąpiło dopiero w 1553 roku.
Podczas walk pomorsko-brandenburskich w 1478 roku miasto przechodziło z rąk do rąk i zostało dotkliwie zniszczone. Spalono większość zabudowy a mury miejskie częściowo rozebrano. Kolejne zniszczenia przed którymi nie uratowały przestarzałe i zrujnowane już obwarowania, przyniosła wojna trzydziestoletnia w XVII wieku, wielki pożar miasta z 1690 roku i wojna siedmioletnia w XVIII stuleciu. W roku 1766 rozebrano resztki zachowanych dotąd obwarowań.
Architektura
Miasto założono na północno – wschodnim brzegu rzeki Tywy, przy północnym brzegu jeziora Dłużec, a zarazem przy trakcie przebiegającym między Chojną a Pyrzycami. Mury obronne rozplanowane były na obrysie owalu o powierzchni około 15 ha. Z uwagi na położenie, pierwotnie dostępu do miasta broniły wody jeziora i rozlewiska Tywy, a także szeroka fosa i wał ziemny. Ze względu na niezbyt gęstą zabudowę, zapewne wzdłuż całego obwodu po wewnętrznej stronie murów przebiegała uliczka podmurna.
Pierścień murów wynosił około 1430 metrów długości, grubość muru 1,3 metra, a wysokość 6 metrów. Prawdopodobnie, przynajmniej na części obwodu, zwieńczony był chodnikiem straży (wejście na piętrze w zachowanej baszcie). Ciąg murów wzmocniony był dwudziestoma basztami wykuszowymi o półkolistych i prostokątnych kształtach. Rozstawione były one nieregularnie, gęściej od strony południowej i wschodniej, a w większych odstępach od zabezpieczonej jeziorem i rzeką strony zachodniej. Pozostawienie otwartych wewnętrznych, zwróconych ku miastu stron pozwalało zaoszczędzić czasu budowy, zmniejszyć koszty i zabezpieczyć się przed zabarykadowaniem przeciwnika po ewentualnym zdobyciu korony murów. W XV wieku jednak część z baszt została przebudowana na baszty zamknięte, z cieplejszymi i lepiej chroniącymi przed niepogodą wnętrzami, które mogły też służyć jako składy uzbrojenia, prochu oraz zaopatrzenia lub więzienia.
Do miasta prowadziły dwie bramy: Dolna (zwana także Chojeńską) od strony zachodniej oraz brama Górna, czyli Pyrzycka, od strony wschodniej. Miały one postać niskich budynków bramnych z prostymi przedbramiami, przy czym przedbramie bramy Dolnej zapewne przekraczało koryto rzeki Tywy, a przedbramie Górne fosę. Obie bramy usytuowane były na krańcach głównych ulic wybiegających z narożników placu rynkowego.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwała jedynie cylindryczna baszta Prochowa (pierwotnie nazywana Więzienną) zachowana w ogródku plebanii kościoła Matki Bożej, dawnej północnej części obwodu. Na jej elewacjach widoczne są strzępia po rozebranych kurtynach muru obronnego. Wyrwa w murze przebita została wtórnie. Umożliwia ona wejście do wnętrza przyziemia ale górne kondygnacje są niedostępne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kuna M., Średniowieczne mury miejskie w powiecie gryfińskim na tle sieci miast warownych Pomorza Zachodniego i dawnej wschodniej Brandenburgii, “Rocznik Chojeński”, nr 7/2015.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.