Historia
Kaplica św. Jerzego w Baniach (niem. Bahn) wzniesiona została w 1417 roku z fundacji zakonu joannitów, właścicieli ziemi bańskiej od 1312 roku, kiedy to zlikwidowany został zakon templariuszy, dzierżący okoliczne ziemie od 1234 roku. Początkowo służyła jako część przytułku i szpitala dla chorych i trędowatych. Uposażona została przez księcia Bogusława X trzema dużymi łanami ziemi.
Według tradycji w XV wieku przy kaplicy wystawiano misteria pasyjne, których organizacji zaprzestano w 1498 roku w związku z pomordowaniem się aktorów. Aktor grający Longinusa miał wówczas przebić serce statysty wiszącego na krzyżu, ginąc następnie samemu z rąk innego aktora. Po tym wypadku sądy kościelne miały zakazać wystawiania misteriów pasyjnych.
Od czasów reformacji, która na Pomorzu Zachodnim wprowadziła oficjalnie protestancką religię w 1534 roku, kaplica była świątynią katolików, podczas gdy dawna fara w mieście przejęta została w 1570 roku przez ewangelików. Dzięki usytuowaniu poza terenem miasta, kaplica przetrwała wszystkie nieszczące pożary z XVI-XIX wieku. Zniszczona została dopiero w czasie II Wojny Światowej, po której popadła w ruinę. Odbudowana została w latach 1997-1998.
Architektura
Kaplica usytuowana została po zachodniej stronie miasta, poza obrębem miejskich murów obronnych, w pobliżu północnego brzegu jeziora Dłużec. Uzyskała formę salową, orientowaną względem stron świata, założoną na planie prostokąta o wymiarach 8,7 x 5,5 metra, z trójbocznym zamknięciem po stronie wschodniej długości 2,8 metra. Jej ściany o grubości jedynie 0,55 metra wykonane zostały z kwadr granitowych, kamienia polnego i cegły, łączonych zaprawą wapienną i spoinowanych gruzem.
Elewacje zewnętrzne kaplicy wzmocniono od zewnątrz bezuskokowymi przyporami. Podział horyzontalny utworzył sfazowany cokół i gzyms pod okapem dachu. Wejścia umieszczono w dwóch profilowanych portalach: zachodnim o łuku ostrym i północnym również ostrołukowym oraz dodatkowo zaopatrzonym w wimpergę. W trójbocznym zamknięciu oraz w ścianie południowej i północnej przeprute zostały gotyckie, ostrołuczne okna o uskokowych ościeżach, a dodatkowym małym otworem od zachodu doświetlane było poddasze. Całość nakryta została dachem dwuspadowym, wielopołaciowym ponad częścią wschodnią, a od zachodu opartym na trójkątnym szczycie zdobionym trzema płycinami.
Wnętrze kaplicy przykryte było płaskim, drewnianym stropem nad którym funkcjonowało otwarte na krokwiowo – jętkową więźbę dachową poddasze. Część prezbiterialna, wschodnia kaplicy, oprócz trójbocznego zamknięcia wyróżniona została lekkim podniesieniem posadzki. W ścianie wschodniej umieszczono niewielką wnękę – półkę ścienną o odcinkowym zamknięciu.
Stan obecny
Obecny wygląd kaplica zawdzięcza odbudowie z końca XX wieku. W jej trakcie odnowiono mury obwodowe, uzupełniono ubytki, nadmurowano koronę ścian, wzniesiono nowy strop, więźbę dachową i ceramiczny dach. Odnowiono nie przekształcane w większym stopniu w okresie nowożytnym ościeża okienne i wejściowe. Pierwotne wyposażenie zaginęło lub zostało zniszczone.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, ruiny kaplicy p.w. św. Jerzego, B.Szerniewicz, nr 9, Banie 1994.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.