Bągart – kościół św Jana Chrzciciela

Historia

   Wieś Bągart (Baumgarth) założona została przez komtura Dzierzgonia Siegharda von Schwarzburg, urzędującego z przerwami od 1301 do 1316 roku, a przeorganizowana przez jego następcę, Luthera von Braunschweig. Znajdujący się w niej kościół św. Jana Chrzciciela odnotowany został w źródłach pisanych w 1353 roku, choć do jego budowy doszło już około końca pierwszej ćwierci XIV wieku. Prawdopodobnie w 1585 roku kościół był remontowany, datę taką bowiem umieszczono na wiatrowskazie. W 1647 roku zapisano, iż „ecclesia parochialis murata” nie posiadała zakrystii ani ossuarium, a wieża była w połowie murowana a w górnej części drewniana. W czasie wojny ze Szwecją kościół został zdewastowany i dopiero po kilku latach oddany do użytku. Następnie w 1794 roku spłonął, tak że przetrwały jedynie części murowane, a przepadły drewniane. Wkrótce po katastrofie odbudowane zostały jedynie dachy nawy i kruchty, natomiast wieżę pozostawiono jako niezadaszoną ruinę. W 1905 roku wschodni szczyt z końca XVIII wieku został zastąpiony nowym o formach gotyckich. W 1930 roku odbudowana została wieża.

Architektura

   Kościół zbudowano na wzgórzu górującym nad zachodnim brzegiem rzeki Dzierzgoń. W średniowieczu składał się z mocno wydłużonego korpusu na planie prostokąta o długości wnętrza 24,3 metrów i szerokości od 8,5 do 8,7 metrów. Prezbiterium w zasadzie nie zostało wydzielonego zewnętrznie, ale w ścianie północnej i południowej utworzono nietypowe, unikalne dla regionu Pomezanii nieregularne aneksy ołtarzowe, za którymi zaczynała się część kapłańska (podobne aneksy utworzono jeszcze w kościele w Myślicach). Od zachodu usytuowana była nieco węższa od nawy, czworoboczna wieża wielkości 8,7 x 9,1 metrów, murowana do wysokości nieco powyżej korony murów nawy, a w górnej partii drewniana. Bryłę uzupełniała kruchta umieszczona przed południowym wejściem do nawy.
   Artykulację zewnętrznych elewacji korpusu tworzył regularny system długich, ostrołucznie zamkniętych blend, które w części prezbiterialnej zwieńczono obramieniami z krzyżami wykonanymi z mocno wypalonych, czarnych cegieł. W części nawowej blendy pozostawiono bez dodatkowych zdobień. Ściana północna pierwotnie nie miała okien, w ścianie południowej okna przepleciono z blendami, a w ścianie wschodniej utworzono na osi jedno duże okno flankowane z każdej strony dwoma blendami, przy czym jedną skrajną blendę skrócono z powodu małego, uskokowego otworu w pobliżu narożnika.
   Portale wejściowe umieszczono prawie dokładnie pośrodku dłuższych boków nawy. Portal południowy zabezpieczono wspomnianą powyżej, zbudowaną nieco później, ale jeszcze w XIV wieku kruchtą. W jej środku po bokach utworzono dwie zamknięte łukami odcinkowymi wnęki, natomiast od zewnątrz fasadę ozdobiono małym, schodkowym szczytem z trzema blendami (dwoma bocznymi niskimi i środkową wyższą). Do kruchty wiodła półkolista arkada o profilowanej rowkiem i wałkiem archiwolcie. Wnętrze korpusu kościoła nie zostało podsklepione, pomimo umieszczenia od zewnątrz czterech narożnych przypór i przyporopodobnych ryzalitów ołtarzowych.
   Elewacje wieży udekorowano oszczędnie. W dolnych partiach cegły zendrówki utworzyły ozdobne wzory romboidalne, poprowadzono jeden fryz opaskowy, ale nie umieszczono żadnej blendy. Charakterystyczną cechą wieży stała stała się duża ilość otworów maczulcowych po używanych w czasie budowy rusztowaniach oraz nieliczne otwory okienne w murach. W przyziemiu od zachodu, we wnęce o zdwojonym ostrołuku, osadzono bogato profilowany portal, pierwotnie zamykany drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze.

Stan obecny

   Kościół pomimo zniszczeń i prowadzonych w okresie nowożytnym prac remontowych zachował do dziś gotycka formę z pełnym układem przestrzennym. Odbudowana musiała zostać górna partia wieży, odróżniająca się dziś jaśniejszym kolorem cegły, szczyt wschodni pochodzi z początku XX wieku (choć zgrabnie naśladuje gotyckie formy), w ścianie północnej przebito nowe okna, a jedno południowe zamurowano. Warta uwagi jest wieża z portalem zachodnim, kruchta z XIV-wiecznym szczytem oraz dekorowane blendami zewnętrzne elewacje kościoła.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.

Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Stuhm, Danzig 1909.