Vilaka – zamek biskupi Marienhausen

Historia

   Początkowo wyspa na której wzniesiono później zamek, została w 1293 roku podarowana przez arcybiskupa ryskiego Jana II von Vechta zakonnikom cysterskim, by wznieśli oni tu klasztor. Nadano mu nazwę Marienhausen czyli „dom Maryi”. Było to wówczas miejsce bardzo oddalone na wschód od innych ośrodków krzyżowców, otoczone bagnami, z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, niedostępne.
   W drugiej połowie XV wieku po upadku republiki Nowogrodu i przy wzroście zagrożenia ze strony Moskwy, klasztor podupadł i został opuszczony. Jednocześnie wzrosło znaczenie militarne jego położenia, dlatego za rządów arcybiskupa Michała Hildebranda rozpoczęto wznoszenie dodatkowych obwarowań  i najpóźniej w drugiej dekadzie XVI wieku Marienhusen ostatecznie przebudowano w zamek arcybiskupstwa ryskiego. W 1559 roku został on oddany litewskiej załodze, która rok później obroniła go przed wojskami moskiewskimi. Zwycięstwo było na tyle znaczne, że broniący się Litwini pod dowództwem Jana i Aleksandra Połubińskich, podczas zbrojnej wycieczki zdołali rozbić siły  ruskie i następnie z marszu zająć Izborsk. Sukcesu tego nie udało się powtórzyć w 1577 roku, kiedy to wojska Iwana Groźnego zajęły Marienhausen i częściowo zburzyły jego obwarowania. Na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim zamek wrócił pod panowanie polsko – litewskie, pod którym pozostał aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku. W okresie tym funkcjonowało tu starostwo, a warownia została odrestaurowana. Kres budowli przyniosła wojna północna na początku XVIII wieku, w trakcie której doznała ona takich zniszczeń, iż nie podjęto się już jej odbudowy.

Architektura

   Pierwsze budowle na wyspie wzniesione jeszcze przez cystersów były drewniane, możliwe jednak iż powstała już wówczas kwadratowa w planie wieża o murowanej konstrukcji. Zamek z XV/XVI wieku posiadał nieregularny, ale zbliżony do owalu kształt, skupiony wokół pojedynczego dziedzińca umieszczonego na południowy – zachód od najstarszej wieży oraz otoczonego murem obronnym wyposażonym w trzy cylindryczne, przystosowane do broni ogniowej baszty. W północnej części dziedzińca znajdował się jedyny budynek mieszkalny, naprzeciwko którego w długości muru południowego umieszczono główną bramę zamkową. Pomimo iż zamek wzniesiony był na wyspie, dodatkowo od wschodniej strony przekopano fosę.

Stan obecny

   Zamek nie zachował się do czasów współczesnych z powodu rozebrania go po zniszczeniach wojennych na materiał budowlany. Widoczne są jedynie niewielkie relikty kamiennych murów.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.