Historia
Wyspa na której wzniesiono zamek, została w 1293 roku podarowana przez arcybiskupa ryskiego Johanna II von Vechta zakonnikom cysterskim, celem wybudowania na niej klasztoru. Nadano mu nazwę Marienhausen czyli dom Maryi. Było to wówczas miejsce bardzo oddalone na wschód od innych ośrodków krzyżowców, otoczone bagnami, z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, niedostępne. Budowle wzniesione przez cystersów zapewne w większości były konstrukcji drewnianej, choć mogli oni ufundować jedną murowaną wieżę.
W drugiej połowie XV wieku, po upadku republiki Nowogrodu i przy wzroście zagrożenia ze strony Moskwy, klasztor podupadł i został opuszczony. Jednocześnie wzrosło znaczenie militarne wyspy, dlatego za rządów arcybiskupa Michaela Hildebranda rozpoczęto wznoszenie na niej obwarowań. Początkowo były one konstrukcji drewnianej, ale za arcybiskupa Jaspera Linde, najpóźniej w drugiej dekadzie XVI wieku, Marienhusen ostatecznie przebudowano na murowany zamek. Była to jedna z ostatnich późnośredniowiecznych konstrukcji obronnych na terenie Inflant.
W 1559 roku zamek został oddany litewskiej załodze, która rok później obroniła go przed wojskami moskiewskimi. Zwycięstwo było na tyle znaczne, że broniący się Litwini pod dowództwem Jana i Aleksandra Połubińskich, podczas zbrojnej wycieczki zdołali rozbić siły ruskie i następnie z marszu zająć Izborsk. Sukcesu tego nie udało się powtórzyć w 1577 roku, kiedy to wojska Iwana Groźnego zajęły Marienhausen i częściowo zburzyły jego obwarowania. Na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim zamek wrócił pod panowanie polsko – litewskie, pod którym pozostał aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku. W okresie tym w Viļace funkcjonowało starostwo, a zamek został wyremontowany. Kres budowli przyniosła wielka wojna północna na początku XVIII wieku, w trakcie której Marienhausen doznało takich zniszczeń, iż nie podjęto się już odbudowy.
Architektura
Pierwsze budowle na wyspie, wzniesione jeszcze przez cystersów, były konstrukcji drewnianej, możliwe jednak iż powstała już wówczas kwadratowa w planie murowana wieża. Usytuowano ją w zachodniej, zapewne nieco wyższej części wyspy. Zamek z XV/XVI wieku posiadał nieregularny, ale zbliżony do owalu kształt, skupiony wokół pojedynczego dziedzińca umieszczonego na południowy – zachód od najstarszej wieży oraz otoczonego murem obronnym wyposażonym w trzy cylindryczne, przystosowane do broni palnej baszty. W północnej części dziedzińca znajdował się jedyny budynek mieszkalny, naprzeciwko którego w długości muru południowego umieszczono główną bramę zamkową. Pomimo iż zamek wzniesiony był na wyspie, dodatkowo od wschodniej strony przekopano fosę, w celu oddzielenia większej części wyspy, do której ewentualnie mogły przybić łodzie z wrogimi wojskami.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych z powodu rozebrania go po zniszczeniach wojennych na materiał budowlany, pomimo iż jeszcze na przełomie XVIII i XIX wieku na wyspie znajdowały się znaczne pozostałości obwodu murów i baszt. Obecnie widoczne są jedynie niewielkie relikty kamiennych murów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.