Historia
Kościół św. Szymona w mieście Valmiera (pol. i niem. Wolmar) został wzniesiony pod koniec XIII wieku. Prawdopodobnie jego budowę rozpoczęto około 1283 roku, kiedy to pojawiła się pierwsza wzmianka kronikarska o planowanych pracach. W pierwszej połowie XIV wieku dobudowana została gotycka wieża od strony zachodniej, natomiast w drugiej połowie tamtego stulecia wzniesiono wielobocznie zamknięte prezbiterium. W czwartym etapie przebudowy, przypadającym już na XV stulecie, kościół przekształcono z budowli halowej na bazylikową.
Kościół ucierpiał w trakcie wojny inflanckiej w drugiej połowie XVI wieku i w trakcie wojen polsko – szwedzkich na początku XVII stulecia. Renowacja, ale i również wprowadzenie elementów barokowych, nastąpiły w połowie XVII wieku. W 1702 roku w trakcie wielkiej wojny północnej żołnierze rosyjscy spalili pół miasta, w tym i kościół św. Szymona. Z powodu powojennego zubożenia świątynia nie była długo odbudowywana, dodatkowo jej sytuację pogarszały kolejne pożary, między innymi w 1738 roku w wyniku uderzenia pioruna. Gruntowny remont przeprowadzono w 1908 roku, dla uczczenia 625-lecia istnienia budowli. W latach 1964-1972 przebudowano wnętrza, by przystosować je do powstania sali koncertowej, natomiast w 2014 roku renowacji poddano elewacje i zwieńczenie wieży.
Architektura
Kościół św. Szymona pierwotnie był orientowaną budowlą halową o nieznanym kształcie prezbiterium lub bez wyodrębnionego prezbiterium, z dobudowaną w pierwszej połowie XIV wieku od zachodu wieżą. Jako że w grubości muru południowo – zachodniego narożnika korpusu znajdowała się klatka schodowa wiodąca na poddasze, wnętrze kościoła mogło być już wówczas podsklepione. Duża szerokość korpusu wskazywałaby, iż był on podzielony na trzy nawy, jak wspomniano powyżej wszystkie o jednakowej wysokości (układ halowy).
W XV wieku korpus nawowy uzyskał formę budowli bazylikowej o długości 26,7 metra i szerokości 21 metrów. Oprócz niego kościół składał się wówczas z wielobocznie zamkniętego, długiego na 14,8 metra prezbiterium po stronie wschodniej, ulokowanej po jego północnej stronie zakrystii oraz wieży przy fasadzie zachodniej o wymiarach w planie 6,3 x 9,2 metra. Osobliwością rzutu kościoła stała się wyraźnie ukośna ściana łuku triumfalnego, co prawdopodobnie było wynikiem rożnych przekształceń budowli i koniecznością jej orientacji na linii wschód -zachód.
Czworoboczna, dość masywna wieża, pierwotnie posiadająca co najmniej cztery kondygnacje, oprócz funkcji dzwonnicy służyła także straży miejskiej do obserwacji, tworząc wspólny system obronny z zamkiem i obwarowaniami miejskimi. Dla straży przeznaczona była górna kondygnacja wieży, ogrzewana kominkiem umieszczonym w narożniku południowo – zachodnim. Prowadziły do niej schody ukryte w grubości muru wschodniego i południowego. Podobne schody w ścianie północnej wiodły także na niższe kondygnacje, aż do pierwszego piętra, skomunikowanego klatką schodową z korpusem nawowym. W przyziemiu wieży znajdowała się kruchta.
Korpus nawowy kościoła uzyskał długość czterech przęseł, prostokątnych w nawie głównej, ustawionych dłuższymi bokami o długości 7,8 metra poprzecznie w stosunku do osi kościoła, przy czym dwa przęsła wschodnie otrzymały nieregularny plan z powodu konieczności dostosowania do ustawionej pod skosem ściany łuku tęczowego. Nawy boczne także otrzymały przęsła prostokątne, ale przez usytuowanie dłuższymi bokami równolegle do osi kościoła stały się one bardzo wąskie, szerokie jedynie na 3,4 metra. Podział na nawy zapewniły ostrołuczne, uskokowe arkady oparte na trzech parach ośmiobocznych w przekroju filarów, powyżej których całość korpusu przykryto sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. W nawie głównej żebra spływały bezpośrednio na ściany, bez pośrednictwa wsporników. Wtopiono je w górnych partiach clerestorium, przez co większa część elewacji nawy głównej pozostawała gładka. Od strony zewnętrznej nawę główną opięto lizenami oraz ozdobiono fryzem arkadkowym.
Zewnętrzne elewacje prezbiterium wzmocniono dość skromnymi przyporami, ponad którymi poprowadzono fryz utworzony z rzędu ostrołukowo zamkniętych arkadek. Pierwotnie były one tynkowane i musiały się bardziej wyróżniać na tle ceglanych elewacji. Wnętrze prezbiterium oświetlało osiem okien, przy czym dwa po stronie północnej zostały zmniejszone po dobudowaniu zakrystii. Wewnątrz dwa przęsła zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, w części wschodniej sześciodzielnym, wzbogaconym o dwa dodatkowe żebra.
Stan obecny
Kościół św. Szymona w Wolmarze to obecnie jeden z największych kościołów gotyckich na terenie Łotwy poza Rygą. Jego bryła z XIII-XV wieku w zasadniczej części została zachowana. Przekształceniu uległa w okresie nowożytnym górna część wieży wraz z hełmem i iglicą, zbudowanymi w pierwszej połowie XVIII wieku. W 1851 lub 1868 roku podwyższono zakrystię o jedną kondygnację, a w 1908 roku podczas gruntownych prace remontowych w korpusie nawowym, zmieniono wykrój otworów okiennych. Utworzono wówczas też nowe wejście południowe, wykonano wsporniki do żeber sklepienia w nawach bocznych, a lizeny w prezbiterium otrzymały kapitele i bazy. Dodatkowo ściany zostały otynkowane i pomalowane.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.