Historia
Tereny wokół Tukums (niem. Tuckum) dostały się pod panowanie krzyżackie w 1253 roku, nie wiadomo jednak dokładnie kiedy zakon postanowił na nich wznieść zamek. Jakaś forma obronnego spichlerza mogła powstać jeszcze w trzeciej ćwierci XIII wieku, lecz pierwsza niebezpośrednia informacja o obronnej budowli w Tuckum zapisana została dopiero w liście mistrza inflanckiego Wilhelma von Vriemersheim, datowanym na 1381 rok. Bezpośrednio zamek pojawił się na spisie krzyżackich warowni dopiero w 1411 roku. Należał on wówczas do dóbr bezpośrednio podległych mistrzom inflanckim, miał zatem niewielkie znaczenie militarne, a stanowił raczej zaplecze ekonomiczne mistrzów krajowych Inflant. W 1445 roku w przekazach pisanych odnotowane zostały drewniane obwarowania podzamkowej osady.
W drugiej połowie XV wieku zamek doznał poważnych zniszczeń w trakcie wojny między zakonem a Rygą. W 1483 roku tereny wokół Tuckum zostały spalone przez wojska mieszczan ryskich, które pobiwszy zakonników w pobliżu swego miasta, dokonały kilku dalszych wypraw łupieżczych. W tym samym roku miejscowy zamek nazwano w przekazach refugialnym („eyn vleyslott Tugkem”). Przed 1488 rokiem zamek wyremontowano, na co wskazywałaby dokonana wówczas inwentaryzacja. Pod koniec XV wieku stanowił on siedzibę zakonnego wójta.
Po upadku i sekularyzacji inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, zamek należał do Księstwa Kurlandii i Semigalii. Nie uniknął zniszczeń w czasie licznych wojen polsko – szwedzkich z pierwszej połowy XVII wieku, lecz był potem odbudowywany i służył miejscowej społeczności do celów gospodarczych. Dopiero w czasie wielkiej wojny północnej, w okresie znacznego zubożenia i wyludnienia okolicznych ziem, zamek opuszczono. Do początku XIX wieku przetrwał mur obwodowy, jednak wkrótce potem rozebrano go w celu pozyskania kamienia do rozbudowy miasta.
Architektura
Zamek Tuckum zbudowany został na niedużym wywyższeniu terenu, sąsiadującym z osadą, która co najmniej od połowy XV wieku otoczona była palisadą lub częstokołem. Była to bardzo prosta budowla, składająca się z pojedynczego, otoczonego murem obronnym, prostokątnego w planie dziedzińca o wymiarach 51 х 40 metrów. Pierwotna wysokość wzniesionych z kamienia eratycznego murów obwodowych zamku wynosiła około 7,5 metra.
W obrębie dziedzińca po stronie zachodniej znajdował się podłużny, około 10 metrowej szerokości budynek o trzech kondygnacjach, po stronie północnej zakończony wieżą lub budynkiem o formie zbliżonej do wieży, stanowiącym północno – zachodni narożnik zamku. Wieża wzniesiona została na planie kwadratu o bokach długości 11,5 x 11,5 metra, ze ścianami grubości 1,6 metra. Podłużne skrzydło przypuszczalnie podzielone było zgodnie ze średniowiecznym schematem na gospodarcze przyziemie, mieszkalne piętro oraz obronno – magazynową najwyższą kondygnację.
Zamek posiadał relatywnie słabe obwarowania i niezbyt rozwiniętą zabudowę mieszkalno – reprezentacyjną. Charakteryzował się natomiast obszernym dziedzińcem, typowym dla tzw. zamków popasowych, na którym schronienia szukać mogły wozy kupieckie, zaopatrzeniowe i oddziały wojskowe, oraz na którym pomieścić można było drewniane lub szachulcowe zaplecze gospodarcze. W razie zagrożenia na dziedzińcu schronienia szukać mogła też ludność sąsiedniej osady.
Stan obecny
Obecnie większość terenu dawnego zamku zajmuje zabudowa nowożytnego miasta. Jego jedyną znaczącą pozostałością jest przebudowana trójkondygnacyjna wieża, w dużej części pokryta współczesnymi tynkami i ze ścianami przebitymi nowożytnymi otworami. Niewielki fragment muru obronnego zachował się pośród domostw po stronie południowo – zachodniej. W wieży mieści się lokalne muzeum historyczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.