Historia
Okoliczne ziemie podzielone zostały w 1207 roku pomiędzy biskupstwo ryskie i Zakon Kawalerów Mieczowych, przy czym zakonnikom przydzielone zostały tereny na lewym brzegu rzeki Gauja. Do budowy „castello Sygewaldensi” przystąpiono w pierwszej dekadzie XIII wieku, w okresie rządów mistrza Winne von Rohrbacha. Zamek był więc jedną z najstarszych warowni zakonnych, powstałą jeszcze przed inkorporacją Zakonu Kawalerów Mieczowych do Zakonu Krzyżackiego w 1237 roku, lecz pierwotne zabudowania mogły znajdować się w odległości kilkudziesięciu metrów od późniejszego założenia, powstałego po relokacji sprzed połowy XIII wieku.
Pierwszy komtur Segewold, Gerfried Wrideke, pojawił się w źródłach pisanych w 1231 roku. Gerfried był także jednym z nielicznych, którzy nie zginęli podczas bitwy pod Szawlami i już jako członek Zakonu Krzyżackiego odzyskał tytuł komtura Segewold. W kolejnych latach zamek został wybrany na siedzibę marszałka krajowego Inflant, który był odpowiedzialny za kwestie militarne inflanckiej gałęzi zakonu, nadzorował stan obwarowań, wyposażenie wojsk oraz zakonne stajnie. W związku ze wzrostem znaczenia zamek około przełomu XIII i XIV wieku rozbudowano, nadając mu cechy konwentualne. Kolejne prac budowlane, związane między innymi z powstaniem drugiego podzamcza, mogły mieć miejsce w początkach XV wieku.
Koniec świetności zamku nadszedł wraz z wojną inflancką i najazdem wojsk Iwana Groźnego w drugiej połowie XVI wieku, kiedy to Segewold dwukrotnie uległ spaleniu. Pod panowaniem polsko – litewskim zamek dodatkowo ucierpiał w czasie wojen ze Szwecją z pierwszej połowy XVII wieku. Jeszcze w 1622 roku na jego terenie miała zostać zbudowana drewniana łaźnia, ale w 1624 roku odnotowano, że zamek był opuszczony i niszczał. W kolejnych latach prawdopodobnie użytkowany był w ograniczonym zakresie i ostatecznie został porzucony na początku XVIII stulecia. W drugiej połowie XIX wieku na podzamczu południowym wzniesiony został nowożytny pałac.
Architektura
Pierwsze obwarowania Segewold z drugiej ćwierci XIII wieku ograniczały się do pojedynczego obwodu kamiennego muru obronnego o czworobocznym, dość regularnym planie i wewnętrznych zabudowań drewnianej konstrukcji, utworzonych w cyplowej części wzniesienia w zakolu rzeki Gauja, która osłaniała zamek od północy i zachodu. Następnie wzniesiono budynek o kształcie prostokąta i ścianach 3 metrowej grubości w przyziemiu. Posiadał on dużą piwnicę o wymiarach 10 x 9,5 metra z kolumną pośrodku, podtrzymującą sklepienie.
W wyniku kolejnego etapu z końca XIII i początku XIV wieku, powstały trzy skrzydła wokół dziedzińca o wymiarach około 25 x 25 metrów, łącznie zajmujące teren wielkości około 40 x 45 metrów. Spośród skrzydeł północne i zachodnie mieściły najważniejsze wymagane regułą zakonną pomieszczenia. Komunikację pomiędzy nimi zapewniał zewnętrzny krużganek na dziedzińcu. Skrzydło zachodnie o wielkości 45 x 14 metrów powstało z przekształcenia starszego budynku, dlatego posiadało podsklepioną piwnicę. Parter podzielono na jedno pomieszczenie w części południowej i dwa po stronie północnej, a między nimi utworzono przejazd bramny z podzamcza na dziedziniec zamku górnego. Na pierwszym piętrze usytuowano jedno pomieszczenie po stronie północnej oraz kaplicę o wymiarach 9 x 26 metrów na południu, tak że jej ołtarz zorientowany był na południe a nie na wschód, a pozbawiona kątów prostych część południowa, położona od strony głównego wjazdu na zamek, stanowiła reprezentacyjną elewację Segewold, podkreśloną przez wielkie, gotyckie okno i wyjątkowy, osadzony w grubości szczytu krzyż równoramienny. Krzyż ten został oblicowany cegłą, prawdopodobnie jako jedyna część zamku utworzona z tego materiału.
Na plan zamku z pewnością wpływ miało ukształtowanie terenu, z powodu którego główne zabudowania posiadały jedynie dwu lub trójskrzydłową, a nie czteroskrzydłową formę. Główny dziedziniec położony był zbyt blisko południowo – wschodniego zbocza wzniesienia, by można było wznieść tam ciężkie budynki klasztorne, natomiast skrzydło południowe posiadało być może jedynie lekką zabudowę drewnianą o charakterze gospodarczym. Ten słaby punkt zamku wzmocniony został zewnętrznym murem obronnym, tworzącym parcham od strony południowej i wschodniej. Na północnym – wschodzie na zboczu wzgórza znajdować się mogła wieża danskeru.
Od strony zachodniej i częściowo północnej zamek górny osłaniało przedzamcze wewnętrzne o wymiarach około 110 x 80 metrów, którego kształt także podyktowany był terenem wzgórza zamkowego. Przedzamcze to posiadało przynajmniej trzy wieże, z których wyróżniała się masywna południowa wieża brama. W rzucie stanowiła ona kwadrat o wymiarach 10,5 x 10 metrów, posiadała portal o szerokości 3,2 metra oraz szeroki na 7 metrów przejazd bramny. Druga wieża o znacznych rozmiarach znajdowała się w północno – zachodnim narożniku, natomiast nieco mniejsza czworoboczna wieża wysunięta została przed zachodnią kurtynę muru obronnego podzamcza.
Najpóźniejszym elementem zamku było rozległe przedzamcze południowe (zewnętrzne) o rozmiarach około 160 x 150 metrów, za sprawą którego całe założenie uzyskało aż 270 metrów długości i 150 metrów szerokości. Podzamcze południowe oddzielone było od zamku górnego i podzamcza północnego przekopem. Chronione było murem obronnym, o prawdopodobnie prostym odcinku północnym i zaoblonej części południowej. Posiadało co najmniej jedną wieżę o czworobocznym rzucie, usytuowaną w pobliżu mostu wiodącego na podzamcze północne.
Stan obecny
Obecnie zamek jest jedną z lepiej zachowanych warowni zakonnych na Łotwie. Przetrwała m.in. wieża bramna prowadząca na przedzamcze północne, poddana znacznym pracom rekonstrukcyjnym w XIX stuleciu i na początku XX wieku, a także częściowo skrzydło zachodnie zamku górnego wraz południową fasadą kaplicy zamkowej. Niestety w ostatnim czasie mur obronny pomiędzy tymi dwoma elementami został nadbudowany dziwną, ahistoryczną konstrukcją. Pozostaje jedynie cieszyć się, iż wykonano ją z drewna, a nie ze szkła czy betonu, i mieć nadzieję, że zostanie kiedyś rozebrana. Ze skrzydeł północnego i południowego nie zachowały się na powierzchni terenu prawie żadne fragmenty ścian. Dolne partie murów obwodowych widoczne są na terenie podzamcza północnego, włącznie z wieżą w narożniku północno – zachodnim, na poziomie drugiego piętra zwieńczoną współczesną galerią widokową. Średniowieczne relikty na terenie podzamcza południowego ograniczają się do fundamentów wieży dawnego przyczółka mostowego i krótkich odcinków dolnych partii muru obronnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.