Historia
Kościół św. Bartłomieja w Rujienie wzniesiony został prawdopodobnie w latach 60-tych XIII wieku, natomiast po raz pierwszy wzmiankowany był w przekazach pisanych w 1479 roku. W trzeciej ćwierci XV wieku poddano go przebudowie, która nadała mu cechy gotyckie. W 1590 roku doznał zniszczeń w trakcie wojny inflanckiej. Remontowany był w latach 1643-1645, kiedy to między innymi wymieniono pokrycie dachowe, a także w 1671 roku, kiedy to odnotowano zapłaty za prace murarskie. Niedługo później, w 1689 roku, mistrz murarski Eckstein z Rygi miał podwyższyć mury korpusu celem przebudowy w bazylikę. W nowej formie kościół został spalony w wyniku konfliktu zbrojnego pomiędzy Szwecją a Polską w latach 80-tych lub 90-tych XVII wieku. W 1711 roku miejscowy pastor opisywał dramatyczny stan kościoła z uszkodzonym dachem, zgniłym stropem, wybitymi szybami w oknach i brakiem posadzki. Wkrótce potem musiały zostać przeprowadzone naprawy, gdyż wizytacja z 1743 roku stwierdziła już dobry stan budowli. W trakcie remontu dobudowana została zakrystia, zaś w 1781 roku powiększono większość okien. Ostatni niszczący pożar świątyni miał miejsce w 1974 roku. Po dziesięciu latach, dzięki inicjatywie lokalnej społeczności kościół został odbudowany.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim wzniesieniu, po wschodniej stronie silnie meandrującej rzeki. Po XV-wiecznej przebudowie posiadał formę bezwieżowej, niewielkiej, gdyż jedynie trójprzęsłowej, ale za to trójnawowej budowli o wymiarach 25,9 x 18,1 metra, z niższym i mniejszym prezbiterium wielkości 11,7 x 12,5 metra, zamkniętym prostą ścianą po stronie wschodniej. Prawdopodobnie korpus nawowy pierwotnie miał kształt halowy.
Główne wejście do kościoła prowadziło przez gotycki, ostrołukowy, uskokowy portal po stronie zachodniej, flankowany przez dwie ostrołucznie zamknięte nisze (układ nawiązujący do fasady kościoła w Krimulda), oświetlenie natomiast zapewniane było najpewniej przez ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna. Kościół z powodu braku sklepień w korpusie nawowym nie został opięty przyporami, nie utworzono ich nawet wokół prezbiterium, którego mury i niewielkie rozmiary okazały się wystarczające do udźwignięcia oporów pojedynczego zasklepionego przęsła.
Wewnątrz korpus nawowy przykryty był stropem lub otwartą więźbą dachową. Pojedyncze przęsło prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym i otwarto do korpusu ostrołuczną arkadą tęczy, odpowiadającą pod względem wysokości i szerokości arkadom nawy głównej. Te ostatnie miały formę ostrołuczną, oparte zostały na masywnych, czworobocznych w przekroju filarach, jakby wyciętych z masy muru. Płaszczyzna ścian nawy głównej i naw bocznych pozostała idealnie gładka, jako że w korpusie nie zastosowano sklepień (brak służek, wsporników, czy też lizen). W murze południowym i wschodnim prezbiterium umieszczono dwie niewielkie wnęki ścienne, pierwotnie zapewne zamykane drzwiczkami.
Stan obecny
Kościół w większości zachował średniowieczne mury obwodowe, ale został gruntownie przebudowany w okresie nowożytnym. Najbardziej uderzającą zmianą jest bazylikowa forma korpusu w miejscu hali. Przekształcone zostały też prawie wszystkie otwory okienne, oryginalnie prawdopodobnie o formie zbliżonej do zachowanego okna w ścianie wschodniej prezbiterium. Pierwotny jest portal zachodni z dwoma flankującymi wnękami, większym zmianom nie uległy też surowe arkady międzynawowe. Wtórnym dodatkiem z XVIII wieku jest zakrystia. W ostatnich latach nad nawą główną osadzono drewnianą wieżę, utworzoną na miejscu wcześniejszej neogotyckiej i jeszcze starszej barokowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.