Riga – kościół św Jerzego

Historia

   Kościół św. Jerzego powstał na początku XIII wieku z inicjatywy Zakonu Kawalerów Mieczowych, jako kaplica pierwszego zamku, a właściwie miejskiego dworu zakonnego. W przekazach pisemnych kościół wspomniany został w 1209 roku, kiedy to kronikarz Henryk Łotysz opisał jak zakonny urzędnik Wickbertus zabił mistrza Wenno von Rohrbacha i księdza Johannesa, a następnie z miejsca zbrodni uciekł do kaplicy („fugientem eum a domo in capellam“).
   W 1215 roku w Rydze wybuchł wielki pożar, przypuszczalnie jednak kaplica nie doznała większych zniszczeń, a w trakcie odbudowy okolicznych zabudowań biskupich i zakonnych powiększono ją o zakrystię. W 1225 kościół wspomniany został w trakcie porozumienia między kapitułą katedralną a zakonem, wynegocjowanego przez biskupa Rygi Alberta. Rok później legat papieski Wilhelm z Modeny, przy obecności trzech innych biskupów, przeprowadził konsekrację odnowionego budynku jako „ecclesia fratrum militiae” i jednocześnie jako własność zakonu zwolnił go z wszelkich powinności parafialnych i innych praw patronackich oraz przyznał mu różnorodne przywileje. Ponownie kościół został rozbudowany pod koniec XIII lub na początku XIV wieku, kiedy to dostawiono nowy dwunawowy korpus, znacznie powiększający pierwotną budowlę.
   W 1297 roku kościół został uszkodzony w trakcie walk między mieszczanami a zakonem, na szczęście w odróżnieniu od sąsiadującego zamku, najpewniej uniknął całkowitego zniszczenia. Odnotowany został w 1304 roku, choć bez podania szczegółów dotyczących jego stanu. Biskup Lund rozstrzygnął wówczas spór pomiędzy miastem a zakonem, nakazując by dziedziniec zakonny oddzielić od miasta murem, a wejście do kościoła od miasta zamurować. Po 1330 roku mistrz Everhard von Monheim rozpoczął budowę nowego zamku nad Dźwiną, natomiast na terenie starego, obok kościoła św. Jerzego, wzniesiono szpital i klasztor św. Ducha. Jeszcze w 1452 roku kościół miał się znajdować pod pieczą biskupa, ale już w 1488 roku rada miejska Rygi przekazała kościół franciszkanom, którzy wkrótce potem zmienili jego wezwanie na św. Katarzynę. W 1503 roku biskup Michael Hildebrand próbował bezskutecznie dochodzić swoich praw względem kościoła.
   W połowie XVI wieku z powodu reformacji kościół przestał pełnić funkcje sakralne i zaczął być wykorzystywany jako magazyn. W 1599 roku rada miejska miała przebudować go na spichlerz, włącznie z częścią w której już wcześniej przechowywała drewno. Kolejne przekształcenia miały zostać wprowadzone po pożarze miasta z 1699 roku. Choć już w 1887 roku historyk Karl Löwis of Menar zidentyfikował przekształconą budowlę jako historyczny kościół, zabytek funkcję magazynową pełnił do 1989 roku, kiedy to po renowacji zainstalowano w nim Muzeum Dekoracyjnych Sztuk Użytkowych.

Architektura

   Pierwotny kościół z początku XIII wieku był prostą budowlą jednonawową, ulokowaną po południowo – zachodniej stronie najstarszego założenia zamkowego. Składał się z niewielkiego, czworobocznego w planie korpusu o wymiarach 7,5 x 7,5 metra i półkolistej apsydy po stronie wschodniej o głębokości około 3,7 metra, które opięto od zewnątrz profilowanym cokołem. Obie części łączyły się półkolistą arkadą tęczy o szerokości 6,3 metra. Wnętrze nawy przykryte było sklepieniem krzyżowym opartym na prostych przyściennych filarach, zaś apsyda konchą.
   Po pożarze miasta w 1215 roku od północy do kaplicy dostawiono wąską zakrystię o długości korpusu. Następnie pod koniec XIII lub na początku XIV wieku po stronie zachodniej wzniesiono nowy korpus nawowy, dzięki czemu starsza część stała się prezbiterium nowej budowli. Nowy korpus nie był idealnym prostokątem, gdyż ściana południowa była lekko zakrzywiona, a wymiary całości wynosiły 22,5 metra długości oraz 13 metrów szerokości w części zachodniej i 13,8 metra w części wschodniej. Północna ściana korpusu została zlicowana z nieco starszą ścianą wzdłużną zakrystii.
   Oświetlenie dwunawowego korpusu zapewniały okna o późnoromańskim jeszcze charakterze, półkoliście zamknięte, z profilowanymi obramieniami. Dwa takie otwory przepruto od południa, prawdopodobnie trzy od północy. W ścianie południowej utworzono też portal wejściowy zwrócony w stronę ulicy i kościoła św. Piotra. Kolejne wejście musiało się znajdować od północy lub zachodu. Wewnątrz korpus podzielony został dwoma czworobocznymi w rzucie filarami na dwie nawy, które na starszą część otwarto wysoką, ostrołuczną i uskokową arkadą.

Stan obecny
 
   Kościół uznawany jest dziś za najstarszą murowaną budowlę na terenie Rygi. Obecnie od strony zewnętrznej widoczny jest korpus nawowy z przełomu XIII i XIV wieku, a konkretnie jego południowa elewacja z dwoma późnoromańskimi oknami, zwrócona ku ulicy Skārņu. Z pozostałych stron zabytek przysłonięty jest nowożytną i późnośredniowieczną zabudową. Wnętrze kościoła po przeprowadzeniu prac renowacyjnych w większości posiada średniowieczny charakter. Obecnie mieszczą się w nim ekspozycje muzealne, rozmieszczone na dwóch nowożytnych kondygnacjach jakie wypełniły przekształcony na spichlerz korpus nawowy.
 

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose I., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.
Caune A., Ose I., Die Befestigungen der Burgen und der Stadt Riga vom 13. bis 16. Jh., „Castella Maris Baltici VII”, Greifswald 2006.
Neumann W., Das mittelalterliche Riga. Ein Beitrag zur Geschichte der norddeutschen Baukunst, Berlin 1892.