Historia
Budynek został wzniesiony w latach 30-tych XIV wieku, jako miejsce spotkań i uroczystości dla różnych organizacji publicznych miasta Rygi. Po raz pierwszy w źródłach pisanych odnotowany został w 1334 roku, kiedy to określono go jako nowy dom („novam domum”). Jego budowa mogła mieć związek z zakończeniem konfliktu mieszczan z zakonem krzyżackim, który w 1297 roku nabrał militarnego charakteru i zakończył się trzy lata później. Rada miejska oraz gildie utraciły wówczas kontrolę nad niektórymi budynkami cechowymi, co przy jednoczesnym zapanowaniu pokoju, wpłynęło na podjęcie przez mieszczan przedsięwzięć budowlanych dotyczących konstrukcji użyteczności publicznej, między innymi ratusza, czy właśnie „domu nowego”.
W XV wieku pojawiły się problemy z funduszami na prowadzenie niezbędnych napraw budynku. Z tego powodu postanowiono oddać go w częściową dzierżawę, a dochody przeznaczyć na remonty. Od 1478 roku jedna z kondygnacji domu („de olden swarten hovede hus”) służyła do urządzania spotkań bractwa tzw. Czarnogłowych, w zamian za wnoszoną przez nich roczną opłatę 40 grzywien. Bractwo Czarnogłowych (niem. Schwarzhäupter, łot. Melngalvju Nams) było paramilitarnym stowarzyszeniem skupiającym bogatych i nieżonatych, głównie niemieckojęzycznych kupców, którzy z czasem uzyskali znaczny wpływ na zarządzanie miastem. Ich nazwa prawdopodobnie pochodziła od św. Maurycego, patrona stowarzyszenia, którego w ikonografii przedstawiano jako postać o ciemnej karnacji. W Rydze Bractwo Czarnogłowych wzmiankowane było w źródłach pisanych od 1413 roku, musieli więc początkowo korzystać z innego budynku.
Około 1620 roku dom przekształcony został w stylistyce niderlandzkiego renesansu. W 1713 roku stał się wyłączną już własnością Bractwa Czarnogłowych. W okresie tym rozpoczęto też kolejną przebudowę, na którą wpływ mogły mieć uszkodzenia poniesione w 1710 roku, kiedy to miasto ucierpiało na skutek bombardowania wojsk rosyjskich. Pod koniec XVIII i w XIX stuleciu przekształcane były wnętrza budynku oraz jego wyposażenie, ale podstawowa bryła nie ulegała już większym przebudowom. W takiej formie dom dotrwał do 1941 roku, gdy na skutek sowieckiego ostrzału uległ zniszczeniu, a następnie w 1948 roku został rozebrany przez okupacyjne władze. Po odzyskaniu niepodległości przez państwo łotewskie podjęto się odbudowy zabytkowej budowli, zrealizowanej w latach 1996-1999.
Architektura
Budynek usytuowany był mniej więcej w środkowej części średniowiecznego miasta lokacyjnego, w południowej, narożnej części placu rynkowego, po przeciwnej stronie ratusza miejskiego. Znajdował się wewnątrz obwodu miejskich murów obronnych, ale nie sąsiadował z obwarowaniami ze względu na oddzielenie od zachodu parcelą zabudowy mieszkalnej. Od strony zachodniej i południowej pierwotnie sąsiadowały z budynkiem wąskie ulice, na wschodzie natomiast znajdować się mogła większa wolna przestrzeń przedłużenia placu rynkowego.
Dom zbudowany został na rzucie prostokąta z dłuższymi bokami mniej więcej na osi północ – południe. Przykryty był wysokim dwuspadowym dachem o stromych połaciach, którego kalenica umieszczona była prostopadle do placu rynkowego, a szczyty zwrócone ku południowi i północy. Bardziej okazała elewacja skierowana była oczywiście w stronę placu rynkowego, podczas gdy od strony wąskiej tylnej uliczki zastosowano nieco skromniejsze środki architektoniczne. Od południa elewację ożywiała wysunięta ryzalitowo klatka schodowa, natomiast od zachodu, prawdopodobnie w latach 1428-1430, dostawiono niewielki aneks.
Szczyt północny miał formę schodkową, pięcioosiową, z sześcioma podłużnymi blendami o ostrołucznych zamknięciach i maswerkowych, kamiennych wypełnieniach. Dwie skrajne blendy były niższe niż cztery środkowe, wszystkie natomiast oddzielały tynkowane fryzy od muru drugiej kondygnacji i zwieńczenia stopni szczytu. Szczyt południowy posiadał nieco inną formę, bowiem miał kształt trójkątny a nie schodkowy, a jego blendy rozmieszczone były piramidalnie, z przerwą na środkowej osi wypełnioną otworami okiennymi. Ponadto w szczyt południowy wchodziła wieloboczna klatka schodowa, za sprawą której prawa część posiadała tylko jedną blendę.
Wejście do budynku prowadziło przez zewnętrzne schody, które wiodły z rynku bezpośrednio do sieni na drugiej kondygnacji. W 1522 roku Czarnogłowi ozdobili stopnie filarami o późnogotyckiej dekoracji, które miały 6 metrów wysokości i 1,1 metra szerokości. Lewy filar udekorowany był płaskorzeźbą ukoronowanej Dziewicy Maryi z Dzieciątkiem oraz w górnej ośmiokątnej części herbem miasta Ryga. Prawy filar ozdobiony był płaskorzeźbą przedstawiającą uzbrojonego członka bractwa.
Stan obecny
Współczesny dom Bractwa Czarnogłowych jest rekonstrukcją budynku o formie jaką posiadał przed zniszczeniem w czasie II wojny światowej. Do momentu destrukcji zachowywał on podstawowy kształt z czasów średniowiecza, ze zdobionym gotyckimi blendami szczytem skierowanym w kierunku placu rynkowego, jednak większość detali architektonicznych pochodziła z czasów manierystycznej przebudowy z XVII wieku i kolejnych nowożytnych przekształceń z XVIII-XIX stulecia. Obecnie odtworzony Dom Czarnogłowych jest dostępny dla zwiedzających od wtorku do niedzieli w godzinach 11.00-18.00, a ostatnie wejście do budynku możliwe jest o 17:00. Goście mogą zapoznać się z historią budynku, ekspozycją muzealną i zachowanymi zabytkowymi piwnicami, które tworzą oryginalne gotyckie mury z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fülberth A., Riga. Kleine Geschichte der Stadt, Köln-Weimar-Wien 2014.
Neumann W., Das mittelalterliche Riga. Ein Beitrag zur Geschichte der norddeutschen Baukunst, Berlin 1892.
Nöhring J., Die städtische Profanarchitektur der Gothik, der Renaissance und des Barocco in Riga, Reval und Narva, Lübeck 1892.