Historia
Zamek wzniesiono około 1285 roku na miejscu starszego bałtyjskiego grodu, z inicjatywy mistrza krajowego Inflant Wilhelma von Nindorf. Był on siedzibą wójtów krzyżackich, podległych administracyjnie komturii w Dünaburgu, z których pierwszym poświadczonym źródłowo był urzędujący w Rēzekne (niem. Rositten, pol. Rzeczyca) około 1288 roku niejaki Otto Paschedag. Zamek strzegł Łatgalii, południowo – wschodniego regionu Inflant, ponadto ze względu na swoje centralne położenie stanowił także ważne centrum administracyjne.
W rękach zakonnych zamek pozostał do 1559 roku, kiedy to oddano go w zastaw, a później przyłączono na stałe do Rzeczypospolitej. W 1577 roku warownię zajęły wojska Iwana Groźnego, które spaliły pobliską osadę. Zwycięska kampania króla Stefana Batorego odzyskała zamek dla państwa polsko – litewskiego, w którego granicach Rzeczyca pozostała aż do rozbiorów.
W 1590 roku zamek według przekazów pisemnych miał się znajdować w złym stanie. Przez długi czas zachowywał jednak znaczenie militarne i brał udział w zmaganiach polsko – szwedzkich XVII wieku. Ostateczne zniszczenia przyniosły mu walki między 1656 a 1660 rokiem. Od tamtego momentu niezamieszkałe ruiny zamkowe służyły niestety za źródło materiału budowlanego dla rozwijającego się miasta.
Architektura
Zamek wzniesiony został na wzgórzu, w zakolu opływającej go od południa rzeki. Plan zamku zależny był od ukształtowania terenu i wcześniejszych drewniano – ziemnych umocnień grodowych. Dlatego w odróżnieniu od większości zamków krzyżackich był on zbliżony do owalu, w ramach którego w zachodniej, najwyższej części wzgórza został wydzielony zamek górny. Od wschodu zamek górny osłaniało gospodarcze przedzamcze, a całość założenia otoczona była nawodnioną fosą, nad którą od zachodu przerzucono most zwodzony. Charakterystyczne było połączenie zamku górnego ze wschodnim podzamczem, które nie zostało oddzielone żadnym przekopem. Nietypowe było również usytuowanie podzamcza w części tylnej założenia, a nie w czołowej.
Zamek górny miał około 60 metrów długości i około 30-35 metrów szerokości. Chroniony był przez masywną cylindryczną wieżę, usytuowaną w południowej części dziedzińca, wolnostojącą lub położoną blisko kurtyny muru. Być może pełniła ona rolę bergfriedu. Na dziedzińcu znajdowały się również przystawione do wewnętrznych ścian murów obronnych najważniejsze pomieszczenia: komnaty wójta, kaplica i być może refektarz we wschodnim skrzydle. Ponadto zamek wyposażony był w dwie kolejne wieże: wschodnią wzniesioną na planie czworoboku, wysuniętą w stronę podzamcza i cylindryczną od zachodu, przy czym obie zabezpieczały bramy wjazdowe.
Fortyfikacje zamku nie powstały w ramach jednorazowej akcji budowlanej, ale zapewne były wynikiem kolejnych przekształceń i modernizacji. Efektem rozbudowy mógł być zwłaszcza drugi, niższy mur obronny, wydzielający na południu parcham. Międzymurzem tym przypuszczalnie prowadziła droga wjazdowa do zamku, zaczynająca się w zachodnim budynku bramnym, czy też przedbramiu, okrążająca następnie zamek górny wzdłuż zbocza od południa i osiągająca dziedziniec podzamcza. Wjazd z podzamcza na teren górnego dziedzińca odbywał się przejazdem bramnym poprowadzonym przez przyziemie skrzydła wschodniego.
Obszerny majdan podzamcza chroniony był jedynie murem obronnym, składającym się z wielu prostych, krótkich odcinków, w planie formujących z grubsza owalny kształt. Mur podzamcza nie był wzmocniony żadnymi basztami bądź wieżami. Zabudowa gospodarcza, składająca się co najmniej z trzech budynków, przystawiona była do wewnętrznych elewacji muru obronnego. Pośrodku dziedzińca funkcjonowała studnia.
Stan obecny
Obecnie na wzgórzu o stromych stokach pozostały jedynie niewielkie, porozrzucane fragmenty murów zamkowych, dochodzące w najwyższych partiach do paru metrów wysokości. Widoczna jest zwłaszcza podstawa wschodniej wieży zamku górnego oraz narożnik południowo – wschodni zamku górnego. Na południowo – zachodnim stoku wyróżnia się odcinek muru w pobliżu dawnej bramy. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.