Rauna – zamek biskupi Ronneburg

Historia

   Zamek Ronneburg był jedną z najokazalszych siedzib mieszkalno – obronnych arcybiskupstwa ryskiego. Pierwsza wzmianka o nim odnotowana została w przekazach pisanych w 1381 roku, w dokumencie arcybiskupa Jana IV z Synten („in castro nostro Rowenborgh”). Budowa zamku musiała rozpocząć się wcześniej, pod koniec XIII wieku lub najpóźniej w połowie XIV wieku. Według późnej, nowożytnej tradycji początkiem budowy zamku miał być rok 1262.
   Podobnie jak inne zamki biskupie, Ronneburg na przestrzeni wieków kilkakrotnie zajmowany był przez wojska Zakonu Krzyżackiego, nie doprowadziło to jednak do poważniejszych zniszczeń budowli. W XV wieku i w początkach XVI stulecia obwarowania zamku zostały rozbudowane i przystosowane do użycia broni palnej. Najpoważniejsze prace budowlane przeprowadzono za rządów arcybiskupa Jaspera Linde w latach 1509-1524, z fundacji którego wzniesione zostały między innymi późnogotyckie sklepienia w niektórych pomieszczeniach, ceglane sklepienia krużganka na dziedzińcu oraz wieża na podzamczu („Turm zu Ronneburgk”), zwana Langen Kasper. Ponadto powiększone zostały okna zamku górnego, wyposażone w ceglane nadproża.
   W 1556 roku Ronneburg  zajęły wojska krzyżackie. Arcybiskup Rygi Wilhelm von Brandenburg w 1562 skarżył się, że zamek, podobnie jak cała archidiecezja, został zdewastowany („arces Kokenhausen et Ronnenburgk nec non tota fere archidiocesis (…) turbatas atque vastatae“). Osłabione obwarowania zamku w 1577 roku bez walki zajęły oddziały moskiewskie. Co ciekawe po ich wyparciu, w protokole z 1583 roku odnotowano, że zamek nie został przez nich zniszczony. Następnie stał się częścią Rzeczypospolitej, a w konsekwencji w XVII wieku przedmiotem walk między Polską, Szwecją i Rosją, co doprowadziło do najcięższych spustoszeń w latach 1657-1658. W 1683 roku władze szwedzkie wykreśliły Ronneburg z listy fortyfikacji i nakazały rozebrać większość jego umocnień. Ostatecznie zamek porzucony został na początku XVIII wieku, podczas wielkiej wojny północnej.

Architektura

   Zamek zbudowany został na wzniesieniu ponad doliną rzeki Rauna, po wschodniej stronie jej koryta. W XIV wieku składał się z pojedynczego dziedzińca o prostokątnym kształcie, z trzema podpiwniczonymi skrzydłami usytuowanymi wzdłuż wewnętrznych elewacji murów. Skrzydła wschodnie i południowe posiadały wewnętrzną szerokość po około 9 metrów, zachodnie było nieco węższe, szerokości 8,2 metra. Mur zewnętrzny we wszystkich częściach posiadał zbliżoną grubość oscylującą wokół 1,8 metra. Mur od strony dziedzińca był niewiele cieńszy, grubości 1,74 metra. Całość miała około 47,4 metra długości oraz 35,5 metra szerokości. Pozbawiona zabudowań strona północna osłonięta była tylko pojedynczą kurtyną muru, w której zachodniej części znajdowała się brama. Obok niej, w północno – zachodnim narożniku zamku, na zakończeniu skrzydła zachodniego wzniesiono czworoboczną wieżę, będącą najważniejszym elementem systemu obronnego.
   Parter zabudowań zamku górnego tradycyjnie zajmowany był przez pomieszczenia gospodarcze oraz pomocnicze, piwnice przez spiżarnie i składy, natomiast komnaty reprezentacyjne i mieszkalne znajdowały się na pierwszym piętrze. W skrzydle południowym prawdopodobnie był to czteroprzęsłowy refektarz, w skrzydle zachodnim pomieszczenia dla gości lub prywatne komnaty biskupa, skrzydło wschodnie natomiast mieściło dużych rozmiarów salę audiencyjną oraz dwuprzęsłową kaplicę w północnej części. Komunikację zapewniał zewnętrzny krużganek na dziedzińcu, pierwotnie drewniany, następnie murowany, dwukondygnacyjny. Elementem wyróżniającym zamek górny od innych budowli biskupich i krzyżackich było częściowe użycie drewna przy podwyższaniu górnych kondygnacji zamku oraz jednospadowy dach schodzący do wewnątrz, zamiast tradycyjnej formy dwuspadowej ze szczytami.
   Od strony północno – wschodniej zamku górnego rozciągało się przedzamcze, początkowo nie ufortyfikowane, następnie obwiedzione murem do którego wewnętrznych ścian dostawiono podłużne zabudowania gospodarcze. W XV i XVI wieku wraz z całym zamkiem górnym zostało ono umocnione drugim pierścieniem zewnętrznych murów, które powiększyły całe założenie do około 180 metrów długości i 90 metrów szerokości. Mur zewnętrzny wyposażony został w co najmniej pięć półokrągłych baszt, z których trzy znajdowały się od południa, a po jednej od zachodu i północnego – wschodu. Nowe obwarowania wydzieliły obszar parchamu, poza fragmentem północno – zachodnim zamku, gdzie z powodu stoków wzgórza nie było już wystarczająco dużo miejsca. Na terenie międzymurza z czasem wyrosły zabudowania gospodarcze oraz pomieszczenia straży i służby. Dodatkowym elementem obrony była umieszczona od południowego – zachodu wolnostojąca, cylindryczna wieża oraz spełniające funkcję fosy stawy rybne, osłaniające zamek od wschodu. Niekonwencjonalnym rozwiązaniem był główny wjazd do zamku, poprowadzony częściowo pod ziemią, przed linią zewnętrznego muru wschodniego.

Stan obecny

   Ponieważ zniszczenia oraz prace rozbiórkowe z XVII i XVIII wieku objęły głównie elementy obronne, obecnie z zamku przetrwały spore fragmenty części reprezentacyjno – mieszkalnej zamku górnego, w postaci murów obwodowych trzech skrzydeł. Wyróżnia się również dolna część głównej, czworobocznej wieży, zachowana mniej więcej do poziomu trzeciej kondygnacji. Z dawnego przedzamcza i obwarowań zewnętrznych pozostały jedynie skromne, kamienne relikty. Po przeprowadzeniu w latach 2005-2012  ograniczonych prac archeologicznych i prac konserwatorskich na zamku górnym, w tym w wieży północnej, zainstalowana została między innymi drewniana klatka schodowa oraz zbudowana platforma widokowa.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.

Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Turnbull S., Crusader Castles Of The Teutonic Knights. The Stone Castles Of Latvia And Estonia 1185-1560, Oxford 2004.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.