Historia
Zamek w Piltene (pol. Piltyń, niem. Pilten) został wzniesiony około 1295 roku przez biskupów kurlandzkich. Początkowo rezydencje biskupie zbudowano w Memlu i Hasenpot, szybko jednak okazało się że tereny te długo jeszcze nie będą bezpieczne, wobec czego biskupi, szukając lepszego źródła rozwoju, przenieśli się właśnie do Pilten nad Windawą. W źródłach pisanych tamtejszy zamek po raz pierwszy odnotowano w 1309 roku („castro nostro Pilten”).
Zamek był największym i najbogatszym z obronno – mieszkalnych siedzib biskupstwa. Siłę jego obwarowań potwierdziło co najmniej dwukrotne odparcie najazdów litewskich: w 1309 i 1330 roku, choć w tym drugim przypadku całkowitemu spaleniu uległa podzamkowa osada („suburbium”). O częstych wizytach biskupów na zamku świadczyły liczne dokumenty wydawane w Pilten w pierwszej połowie XIV wieku. Rolę głównej siedziby zamek pełnił aż do 1583 roku, kiedy to w jego komnacie zmarł duński książę Magnus, noszący tytuł biskupa Kurlandii.
Od końca XVI wieku zamek wraz z miastem stanowił półautonomiczny region, który nie wszedł w skład nowo powstałego Księstwa Kurlandii, lecz bezpośrednio podlegał Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Do upadku zamku doprowadziły wojny polsko-szwedzkie z XVII wieku. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku miasto zostało zajęte przez Rosjan, lecz zamek był już wówczas ruiną. Do szybkiej degradacji przyczyniło się traktowanie go jako źródła materiału budowlanego dla miasta.
Architektura
Zamek biskupi w Piltene architektonicznie odpowiadał wymogom krzyżackiego modelu zamku konwentualnego. Było to założenie dwuczłonowe, składające się z obszernego podzamcza i zamku górnego na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach około 40 x 45 metrów. Całość mieściła się na płaskim, ale podmokłym wschodnim brzegu rzeki Windawy. Zabudowania wzniesiono z cegły o wątku gotyckim na fundamentach z kamienia polnego. Z ozylskiego wapienia miały być wykonane detale architektoniczne i bogate wyposażenie rzeźbiarskie zamku.
Zamek górny składał się z trzech lub czterech skrzydeł rozmieszczonych wokół prostokątnego dziedzińca, przy czym najważniejsze miało być skrzydło zachodnie i północne, które zarazem stanowiły zewnętrzną część obwodu obronnego zamku (część wschodnia i południowa skierowana była w stronę podzamcza). Komunikację pomiędzy pomieszczeniami zapewniał murowany krużganek usytuowany na wewnętrznym dziedzińcu. Parter zapewne przeznaczony był na pomieszczenia pomocnicze i gospodarcze (np. kuchnia, spiżarnie, browar), natomiast główne komnaty mieszkalno – reprezentacyjne znajdowały się na pierwszym piętrze. W ich skład wchodziła kaplica oraz obszerna sala będąca zapewne refektarzem, w której w XV wieku miały znajdować się wizerunki wszystkich dotychczasowych biskupów kurlandzkich. Na zamku nie było dormitorium i infirmerii, jako że nie był on siedzibą konwentu.
Podzamcze w planie posiadało kształt zbliżony do litery L. Jego obronę zapewniał blankowany mur obronny o wysokości około 4 metrów oraz dwie cylindryczne wieże z XV/XVI wieku, dostosowane do użycia broni palnej. Szczególnie imponująca była wieża wschodnia o średnicy 14,2 metra, którą umieszczono w długości muru, a nie w narożu, co było rozwiązaniem dość rzadko spotykanym. Druga, mniejsza, także okrągła wieża o średnicy 8,6 metra, znajdowała się w narożniku południowo – zachodnim. Brama wjazdowa znajdowała się po stronie południowej, prawdopodobnie w pobliżu dwóch baszt lub wież czworobocznych z XIV wieku. Całość założenia otaczała nawodniona fosa o głębokości 3 metrów, której szerokość miała od 5 do 30 metrów.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się połowa późnogotyckiej narożnej wieży południowo – zachodniej, sięgająca w najwyższych partiach 11 metrów wysokości, a także o wiele mocniej zdegradowane mury wieży wschodniej. Pozostałe części to jedynie pojedyncze fragmenty murów podzamcza i zamku górnego. Na zewnętrznej elewacji wieży narożnej widoczne są ślady muru obronnego i jego krenelażu. Z powodu przesunięcia koryta rzeki Windawy ruiny znajdują się obecnie nad brzegiem podłużnego jeziora. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.