Historia
Zamek Ludsen zwany po polsku Lucynem, był obok Narwy najdalej wysuniętą na wschód warownią zakonną Inflant, położoną bliżej ruskich miast, takich jak Połock czy Psków, niż któregokolwiek ze znaczniejszych miast Inflant: Rygi lub Dorpatu. Pierwsza wzmianka o Ludzy pojawiła się już z 1177, jednak odnosiła się do miejscowego grodu. Murowany zamek krzyżacki zbudowano dopiero pod koniec XIV wieku lub na początku XV stulecia, nie można jednak wykluczyć że wcześniej powstały jakieś drewniane obwarowania, gdyż zakon przejął okoliczne ziemie już w 1264 roku. W źródłach pisanych pierwsza informacja o Ludsen pojawiła się dopiero w 1433 roku, kiedy to VogI von Rositen poinformował marszałka ziemi inflanckiej, że komtur kontynuuje swoją podróż z Mewe (Gniew) przez Ludsen, Rositen i Marienburg.
Pod koniec XV wieku zamek zajęły i poważnie uszkodziły wojska moskiewskie. Zniszczenia musiały być rozległe, gdyż warownię w pełni odrestaurowano dopiero w 1525 roku. Upadek średniowiecznego zamku nadszedł wraz z najazdem wojsk Iwana Groźnego w drugiej połowie XVI wieku. W obliczu agresji Krzyżacy inflanccy oddali w 1558 roku swe łatgalskie warownie, w tym Ludsen, w zastaw Litwie. Od momentu zawarcia unii lubelskiej w 1569 roku weszły one w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ludsen początkowo zachowywał jeszcze znaczenie militarne, aż do zajęcia i zniszczenia przez wojska rosyjskie w 1654 roku. W następnych latach nieremontowany popadł w całkowitą ruinę.
Architektura
Zamek został zbudowany na szczycie wysokiego wzniesienia, na przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami. Przyroda zapewniła więc dobrą ochronę od wschodu i zachodu, oraz także od północy gdzie ciek wodny łączył oba jeziora. Jedynie na południu płaskowyż musiał zostać odcięty przekopem, prawdopodobnie napełnionym wodą z okolicznych jezior.
Głównym i prawdopodobnie najstarszym murowanym elementem zamku była duża, kwadratowa w planie wieża główna o ceglanej, gotyckiej dekoracji w postaci tynkowanych na biało, ostrołukowych blend i wzorów wykonanych z cegły zendrówki. Jej cztery kondygnacje z wnętrzami pełniącymi funkcje mieszkalne, porozdzielano drewnianymi stropami, poza najniższą kondygnacją piwniczną przykrytą sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Także wyższe piętro pierwotnie przykryte było sklepieniem, które prawdopodobnie w XVI wieku zastąpiono stropem. Pełniło ono funkcje mieszkalne, gdyż ogrzewane było kominkiem. Do wieży przylegały dwie kurtyny muru, wydzielającego wraz z trzema pozostałymi kurtynami od południowego – wschodu, nieregularny, niewielki dziedziniec. Jego wschodnią część zajęły zabudowania, prawdopodobnie posiadające trzy kondygnacje, być może drugie skrzydło znajdowało się także przy murze zachodnim.
Rdzeń zamku Ludsen od południa i południowego – wschodu sąsiadował z dwoma przedzamczami, rozdzielonymi między sobą przekopem o około 8 metrach głębokości. O ile podzamcze zewnętrzne prawdopodobnie obwarowane było jedynie fortyfikacjami drewniano – ziemnymi to podzamcze wewnętrzne otaczał obwód nieregularnego w planie kamienno – ceglanego muru obronnego. Jego grubość nie była zbyt duża, wahała się między 1,3 a 1,5 metra, dlatego chodnik dla obrońców poszerzony był drewnianym gankiem z belkami osadzanymi w otworach w murze. Ochronę obrońców zapewniało przedpiersie z krenelażem. Drewniano – ziemne obwarowania zewnętrznego podzamcza miało wzmacniać około sześciu baszt, przy czym część z nich wykonana mogła być także w konstrukcji drewnianej, podobnie jak większość zabudowy gospodarczej przedzamczy.
Stan obecny
Pozostałości zamku na szczęście uniknęły rozbiórki na materiał budowlany dzięki czemu do dzisiaj przetrwały dwie ściany wieży głównej, część wschodnich zabudowań i fragmenty muru obronnego. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Ose I., Ludsen – im 14. Jh. gebaute Grenzburg des Deutschen Ordens in Livland [w:] Zwischen Kreuz und Zinne: Festschrift für Barbara Schock-Werner zum 65. Geburtstag, Braubach 2012.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.