Historia
Kościół w Uexküll powstał z inicjatywy św Meinharda, kanonika augustiańskiego z Segebergu, który co najmniej od 1182 roku zaangażowany był w szerzenie chrześcijaństwa w Inflantach. Dzięki pomocy kupców z Gotlandii, którym często towarzyszył jako misjonarz podczas wypraw handlowych, oraz za zgodą księcia połockiego, około 1185 roku udało mu się zbudować dla nawróconych Liwów kamienny kościół w Uexküll. W 1188 roku Meinhard uzyskał od papieża tytuł biskupa, co podniosło świątynię do rangi katedry i prawdopodobnie spowodowało jej przebudowę z dotychczasowej kaplicy na większą budowlę o funkcjach także obronnych. Meinhardowi udało się także zjednać litewskich książąt Anno i Kaupo, oraz uzyskać wsparcie innych duchownych, m.in. Teodoryka von Treiden, założyciela klasztoru w Dyjamencie.
Meinhard zmarł w 1196 roku, a jego następcą został cysters Bertold Schulte. Napotkał on opór ze strony Liwów, którzy wypędzili go z Inflant. Wówczas rozpoczął on w północnych Niemczech głosić potrzebę zbrojnej wyprawy przeciw poganom, co po poparciu przez papiestwo, doprowadziło w 1198 roku do pierwszej wyprawy krzyżowej nad Dźwinę w trakcie której Bertold poległ. Kolejny biskup Uexküll, Albert von Bekeshovede w 1200 roku poprowadził kolejną wyprawę, a jednym z jej efektów było założenie rok później Rygi, która położona nad brzegiem morza, lepiej nadawała się na bazę dla podbojów. Tam też przeniesiono siedzibę biskupstwa, a Uexküll utraciło dotychczasowe znaczenie duchowe i administracyjne.
W kolejnych latach kościół św. Meinharda pełnił rolę świątyni parafialnej, Uexküll stanowiło zaś jedno z dóbr nadawanych przez biskupów ich świeckim wasalom. Na początku XIII wieku było kilkakrotnie atakowane przez pogańskie oraz ruskie wojska z Połocka, jednak obeszło się bez większych zniszczeń. Od 1257 roku właściciele Uexküll włączyli nazwę tej miejscowości do swego rodowego nazwiska, dając początek ważnemu rodowi von Uexküll. Nie wiązało się to jednak z żadną większą przebudową lub rozbudową.
Średniowieczna budowla ucierpiała w trakcie XVII wiecznych wojen między Polską, Szwecją i Rosją. W kolejnych wiekach była restaurowana, po raz ostatni poważnej przebudowy dokonano pod koniec XIX wieku. Ostatecznie kościół został zniszczony podczas pierwszej wojny światowej.
Architektura
Założenie w Uexküll wzniesiono na wysokim brzegu Dźwiny, która zapewniała ochronę od strony południowej, natomiast z pozostałych stron utworzono przekop. W początkach XIII wieku składało się ono z kościoła, na południe od którego wydzielono otoczony murem dziedziniec, w którego wschodniej części wzniesiono niewielki kamienny budynek mieszkalny, być może o wieżowym charakterze, zbudowany na planie kwadratu o boku około 8 metrów. Najprawdopodobniej stanowił on pierwotną siedzibę biskupów. Po jego wschodniej stronie założono kolejny dziedziniec otoczony murem obronnym, pełniący prawdopodobnie funkcje schronienia dla miejscowych neofitów. Kościół był niewielką budowlą z centralnym filarem w nawie głównej i prezbiterium założonym na planie nieco węższego niż korpus czworoboku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z zabytku pozostały jedynie niewielkie ruiny kościoła, niestety przykryte brzydkim i rzucającym się już z daleka dachem. Obecnie kościół znajduje się na trudno dostępnej małej wyspie, powstałej w wyniku budowy tamy i spiętrzenia wody w latach 70-tych XX.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Turnbull S., Crusader Castles Of The Teutonic Knights. The Stone Castles Of Latvia And Estonia 1185-1560, Oxford 2004.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.