Historia
Zamek krzyżacki w Dyneburgu (niem. Dünaburg) był najdalej wysuniętą na południowy – wschód komturią w Inflantach. Pełnił on rolę najważniejszego ośrodka politycznego, wojskowego i handlowego zakonnej Łatgalii, gdzie władzy krzyżackiej zagrażały zarówno najazdy litewskie od południa, jak i ruskie od wschodu. Warownię wzniesiono około 1275 roku, prawdopodobnie z inicjatywy mistrza krajowego Inflant, Ernsta von Ratzeburg. Miała ona dogodne warunki rozwoju, gdyż znajdowała się na skrzyżowaniu dwóch wielkich szlaków handlowych, łączących Litwę z Rusią oraz poprzez rzekę Dźwinę, Rygę ze Smoleńskiem, Witebskiem i Połockiem.
Pierwszy test obwarowań zamku nadszedł w 1277 roku, kiedy to Dünaburg obległ książę litewski Trojden. Ponad trzytygodniowe oblężenie okazało się wówczas nieskuteczne i wojska wycofały się na Litwę. Dopiero w 1313 roku książę litewski Witenes zdobył zamek i uszkodził jego umocnienia. Litwini w trakcie walk pojmali rycerza Joannesa von Üxküll, zapewne posiadającego wysoki status w zakonie. Aby go uwolnić, zakonnicy na mocy rozejmu wyburzyli obwarowania, lecz jeszcze w tym samym roku mistrz Gerhard von Jork nakazał ich odbudowę. W następnych latach kolejni mistrzowie inflanccy modernizowali warownię, zwłaszcza Goswin von Herreke, z inicjatywy którego dobudowane miały zostać cztery wieże i założona w 1348 roku podzamkowa osada.
W 1396 roku zamek został częściowo spalony, a po odbudowie dwukrotnie zdobyty i zniszczony: w 1403 i 1418 roku. Po kolejnej odbudowie zamek pozostał niezdobyty przez 60 lat, do momentu inwazji wojsk Iwana Groźnego w czasie wojny inflanckiej. Odzyskany wkrótce przez zakon, pozostał w jego rękach do 1559 roku, kiedy to przyłączono go do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a później do Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W 1577 roku, podczas jednego z ostatnich ataków wojsk moskiewskich, zamek broniony przez polsko-litewską załogę, po ponad dwutygodniowym oblężeniu został po raz ostatni zdobyty, a następnie zburzony. Tym razem skala zniszczeń była na tyle duża, że król Stefan Batory zadecydował przenieść Dünaburg 19 km na zachód, gdzie powstało nowe miasto, późniejszy Daugavpils.
Architektura
Zamek był założeniem nieregularnym, przystosowanym do kształtu terenu, wzniesionym głównie z kamienia, ale przy wykorzystaniu cegły do utworzenia detali architektonicznych. Dünaburg położony był na wzgórzu, pomiędzy dwoma strumieniami od północy i południa, wpadającymi do Dźwiny na zachodzie. Między rzeką a zamkiem znajdowało się rozległe przedzamcze gospodarcze, w ramach którego prawdopodobnie funkcjonowała też przystań. Duża jego część znajdowała się na stoku opadającym ku zachodowi. Główny wjazd prowadził od wschodu przez most zwodzony, przerzucony nad przekopaną fosą. Za nim znajdowała się rzemieślniczo – kupiecka przyzamkowa osada.
Zamek w planie posiadał kształt zbliżony do nieregularnego trapezu. Jego najstarszym elementem, pochodzącym jeszcze z XIII wieku, było skrzydło wschodnie zamku górnego. W nim, ponad bramą wjazdową, znajdowała się kaplica, rozwiązanie często spotykane w zamkach krzyżackich. Pozostałe skrzydła, pochodzące z XIV wieku, oprócz pomieszczeń gospodarczych w przyziemiu, takich jak kuchnia, spiżarnie, czy browar, zapewne mieściły resztę wymaganych przez regułę komnat klasztornych. Pośród nich musiał znajdować się refektarz oraz dormitorium.
Zamek prawdopodobnie posiadał trzy wieże: jedną cylindryczną od południowego – wschodu, która flankowała bramę wjazdową, drugą czworoboczną w narożniku południowo – zachodnim, górującą na zachodnim podzamczem i przystanią oraz trzecią, także czworoboczną w planie, usytuowaną po stronie północnej. Ich rozmieszczenie determinowały warunki terenowe oraz konieczność ochrony najważniejszych zabudowań, takich jak brama wschodnia i przystań na zachodzie. Całemu założeniu brakowało regularności typowej dla krzyżackich zamków konwentualnych.
Stan obecny
Widoczne do XIX wieku fundamenty zamku obecnie w większości skrywa ziemia, przez co nie widać żadnych większych reliktów średniowiecznego zamku. Wstęp na zamkowe wzgórze jest wolny, na miejscu zobaczyć można makietę średniowiecznej warowni Dünaburg.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.