Historia
W 1205 roku w Daugavgriva (niem. Dünamünde, pol. Dyjament) założone zostało przez Teodoryka von Treiden cysterskie opactwo, pierwszy chrześcijański klasztor na terenie Inflant. Stał się on intelektualnym zapleczem regionu, tak wpływowym, że pierwsi biskupi Dorpatu, Ozylii i Selonii byli wcześniej kolejnymi opatami Dünamünde. Miejscowi cystersi uczestniczyli także w procesie podejmowania najważniejszych decyzji dotyczących formowania się inflanckich struktur kościelnych i administracyjnych oraz powołania do życia Zakonu Kawalerów Mieczowych. Ich zapleczem finansowym były uposażenia ziemskie na podbijanych terenach i liczne grunty położone bezpiecznie na terenie Niemiec. Rozwoju klasztoru nie powstrzymał nawet najazd Kurów z 1228 roku, kiedy to wymordowano cały zakonny konwent. Opactwo szybko odbudowano, dzięki czemu już w 1268 roku obroniło się ono przed kolejnym atakiem.
Położony nad rzeką Dźwiną klasztor mógł kontrolować cały prowadzony na niej handel i transport do bogatych miast, takich jak Połock, Witebsk czy Ryga, dlatego Dünamünde na początku XIV wieku stało się obiektem zainteresowania ze strony zakonu krzyżackiego. W 1305 roku, pragnąc ujarzmić Rygę i jej arcybiskupa, Krzyżacy zmusili mnichów, by sprzedali klasztor zakonowi, a następnie przebudowali go na zamek komturski. Jego pierwszym dowódcą został rycerz zakonny Heinrich Hecht, natomiast cystersi przenieśli się do klasztoru w Padise.
Dünamünde wkrótce po przebudowaniu w zamek stało się obiektem sporów między zakonem a Rygą, zaognianych przez krzyżackie próby zablokowania spławności rzeki, realizowane za pomocą przeciągania łańcucha z zamku na drugi brzeg Dźwiny. Z tego powodu Dünamünde było wielokrotnie zdobywane przez mieszczan, po raz pierwszy w 1329 roku. Najcięższe z walk toczyły się na początku lat 80-tych XV wieku, gdy oblężenie trwało cztery tygodnie i zakończyło się zniszczeniem zamku. Został on odbudowany przez mistrza krajowego Inflant Woltera von Plettenberg, pozostając w rękach zakonu aż do zajęcia przez Polaków w 1561 roku.
W 1582 roku król Stefan Batory rozkazał dodatkowo umocnić zamek, który jednak w 1608 roku został zdobyty przez Szwedów. Już rok później odbił go hetman wielki litewski Jan Chodkiewicz. Udaną obronę przeprowadzili Polacy w 1617 roku, lecz parę lat później, wraz z Rygą i większością północnych Inflant, zamek dostał się pod panowanie szwedzkie i w kolejnych latach popadł w ruinę. Szwedzi po 1680 roku wznieśli po przeciwnej stronie rzeki nowożytną twierdzę bastionową, do budowy której wykorzystywali materiał budowlany ze zrujnowanego średniowiecznego zamku.
Architektura
Klasztor, a następnie zamek zakonny założony został na zachodnim brzegu rzeki Dźwiny, w pobliżu jej ujścia do Zatoki Ryskiej. Znajdował się on więc pomiędzy akwenem morskim a Rygą, jednym z największych miast inflanckich. Jego ochronę oprócz Dźwiny stanowiły liczne rzeczne odnogi, odgałęzienia oraz cieki wodne łączące się z głównym nurtem. Okoliczne tereny w średniowieczu mogły być podmokłe, ciężkie do przebycia.
Nie wiadomo jak wyglądał pierwotny klasztor cysterski, przypuszczać można jedynie, iż miał on cechy obronne, skoro w 1228 i 1268 roku był oblegany. Zamek z czasów krzyżackich posiadał regularny kształt na rzucie prostokąta, zbliżony do formy zamku konwentualnego, ale tylko z dwoma skrzydłami mieszkalnymi. Posiadał kwadratową wieżę główną w południowo – zachodnim rogu, będącą przypuszczalnie najstarszym elementem zamku i dwie narożne wieże cylindryczne po stronie północnej, być może będące efektem późnośredniowiecznej rozbudowy. Do wieży głównej po wschodniej stronie dobudowana była kaplica z małym przedsionkiem od strony zachodniej. Główne skrzydła wzniesiono wzdłuż zachodniej i północnej kurtyny murów obronnych. Ponadto mniejsze zabudowania mogły się mieścić przy wschodnim murze.
Prawdopodobnie w pierwszej połowie XVI wieku wzniesiono zewnętrzny obwód obwarowań, przystosowany do użycia broni palnej i wzmocniony trzema narożnymi, półokrągłymi bastejami, otwartymi od strony wewnętrznej. Brama główna znajdowała się w narożniku po stronie południowo – zachodniej, w wysuniętym pod skosem budynku bramnym, przed którym umieszczono drewniany most przerzucony ponad nawodnioną fosą. Zasilana wodami rzeki fosa obiegała całe założenie.
Stan obecny
Z pierwotnego klasztoru cysterskiego do dnia dzisiejszego nie zachowały się nawet fundamenty. Najstarszym widocznym elementem są ziemne wały obronne usypane w czasach Stefana Batorego, choć możliwe iż częściowo pochodzą z czasów krzyżackich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.