Historia
Zamek Marienburg powstał w pierwszej połowie XIV wieku, prawdopodobnie około 1342 roku, kiedy to zakon krzyżacki wraz z biskupstwem dorpackim starał się zabezpieczyć wschodnią granicę Inflant. Była to jedna z najbardziej wysuniętych na wschód warowni zakonnych, stanowiąca centrum granicznej komturii. Godność pierwszego komtura zamku otrzymał Arnold von Vietinghoff, późniejszy mistrz krajowy Inflant. Miejscowi dowódcy należeli także do nieformalnej rady dostojników zakonnych, która stanowiła ciało doradcze mistrzów inflanckich.
Pod koniec XIV stulecia zamek został spalony przez wojska litewskie Witolda. Zniszczenia nie mogły być jednak duże, gdyż warownia zachowała swoje znaczenie militarne. Dodatkowo była modernizowana w XV i XVI wieku, przez co uchodziła za jedną z najważniejszych strażnic wschodniej granicy. Pomimo tego w 1560 roku zamek został zajęty bez walki przez wojska Iwana Groźnego. Po jego pokonaniu, na ponad 60 lat warownię zajęli Polacy, a następnie od 1629 roku Szwedzi. Pod panowaniem tych ostatnich zamek nie został pozbawiony znaczenia, lecz nawet uzyskał nowożytne fortyfikacje bastionowe o ziemnym charakterze.
Kres Marienburga nastąpił w 1702 roku, w trakcie wielkiej wojny północnej, kiedy to broniący go garnizon szwedzki, nie chcąc przejęcia zamku przez Rosjan, postanowił wysadzić w powietrze większość zabudowań. Wśród wziętych wówczas do niewoli mieszkańców przyzamkowej osady była między innymi Marta Skowrońska, przyszła żona cara Piotra I, a następnie jako Katarzyna I, cesarzowa Rosji. Zniszczony zamek utracił znaczenie i obrócił się w ruinę, tym szybciej zanikającą, iż rozbieraną dodatkowo na materiał budowlany.
Architektura
Zamek wzniesiono na wyspie położonej na jeziorze, w jej północno – zachodniej części, nieopodal zdobytego wcześniej pogańskiego grodu. Składał się z zamku górnego, siedziby konwentu o czteroskrzydłowej zabudowie, przyległego podzamcza północnego oraz rozległego, zapewne wolnego od zabudowy mieszkalnej podzamcza południowego. Oprócz wód jeziora zamek ochraniała nawodniona fosa, oddzielająca Marienburg od pozostałej, wschodniej i południowej części wyspy.
Zamek górny w czterech skrzydłach otaczających dziedziniec mieścił wymagane przez zakonną regułę pomieszczenia. Na pierwszym piętrze w skrzydle północnym mieściła się kaplica, a prawdopodobnie w południowo – zachodnim narożu znajdowała się wieża obronna. Na piętrze musiały też znajdować się pomieszczenia takie jak dormitorium czy refektarz, natomiast w przyziemiu tradycyjnie zapewne mieściły się pomieszczenia gospodarcze: spiżarnie, kuchnia, piekarnia, czy browar. Najwyższa kondygnacja, poddasze, najpewniej podobnie jak w innych zamkach zakonnych pełniło rolę spichlerza oraz służyło celom obronnym.
Główną część zamku wzniesiono z kamienia i cegły, zewnętrzne obwarowania głównie z kamienia polnego. W linii murów obronnych podzamczy znajdowało się co najmniej pięć baszt. W późniejszym okresie mogło ich być nawet 8-10. Starsze XIV-wieczne baszty były zapewne na planie kwadratu, późniejsze, dobudowane w XV lub XVI wieku, były cylindryczne i przystosowano do użycia broni palnej. Na terenie przedzamcza północnego znajdowała się wieża bramna, od której prowadziła droga do drewnianego, częściowo zwodzonego mostu. Po drugiej stronie funkcjonowała przyzamkowa osada rzemieślniczo – handlowa.
Stan obecny
Do dziś z niegdyś wielkiej warowni przetrwały jedynie rozsiane po wyspie fragmenty baszt, murów i zabudowań. W najlepszym stanie przetrwała południowa, zwrócona w stronę jeziora część fortyfikacji obu podzamczy oraz północno – wschodnia baszta cylindryczna. Zabudowa zamku górnego ulegała znacznej degradacji, podobnie prawie całkowicie zanikł kompleks bramny po stronie północnej. Pośród ruin odbywają się imprezy plenerowe, funkcjonuje także park rekreacyjny. Wstęp jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.