Historia
Wieża mieszkalna w Ballyhack zbudowana została najprawdopodobniej w XV wieku, gdyż w 1515 roku odnotowane zostało w źródłach pisanych, iż często lubili w niej przebywać przedstawiciele króla. Wizyty składano więc co najmniej od kilku lub kilkunastu lat. Wieża powstała zapewne z fundacji cysterskich zakonników z opactwa Dunbrody, nie jak często przypuszczano rycerzy szpitalników św. Jana (co wynikało z pomylenia nazw Ballyhack z Ballyhoge/Balischauc). Jej zadaniem była ochrona i zarządzanie dobrami klasztornymi przy ujściu rzeki Barrow, sprawowanie kontroli nad tamtejszymi łowiskami i ważną przeprawą. Pierwotną funkcję wieża pełniła do czasu rozwiązania konwentu z Dunbrody w 1541 roku.
W 1642 roku na hrabstwo Wexford rozprzestrzeniło się powstanie irlandzkich i angielskich katolików, zapoczątkowane rok wcześniej na terenie Ulsteru. Ballyhack z racji strategicznie ważnego usytuowania, zostało obsadzone wojskami konfederatów, a następnie ostrzelane przez okręty rządowe, na skutek czego osada spłonęła. Do zajęcia wieży doszło jednak dopiero po wylądowaniu w Irlandii w 1649 roku angielskich wojsk Olivera Cromwella. Z Ballyhack mogli oni kontrolować rzekę Barrow, co doprowadziło do upadku ważnej powstańczej placówki Fort Duncannon. Sama wieża w Ballyhack prawdopodobnie nie odniosła w trakcie walk większych zniszczeń. Po spacyfikowaniu powstania zapewne utraciła znaczenie i została porzucona.
Architektura
Wieża zbudowana została na stoku wzgórza obniżającego się w stronę ujścia rzeki Barrow do Morza Celtyckiego, przy drodze opadającej ku przystani. Wzniesiona została z czerwonego piaskowca na planie prostokąta o wymiarach 10,8 x 9,8 metrów, przy wykorzystaniu ciosów do wzmocnienia narożników i utworzenia obramień okiennych i portalowych. Mury wieży przebito przede wszystkim nieregularnie rozmieszczonymi otworami szczelinowymi. Większe i bardziej dekoracyjne okna dwudzielne zamknięte oślimi grzbietami umieszczono na piętrach od strony rzeki, w elewacji południowo – zachodniej. Tam też na kamiennych konsolach nadwieszono trzy wykusze. Jeden z nich utworzony został dokładnie nad portalem wejściowym, jeden w południowym narożniku, trzeci natomiast mniej więcej pośrodku podtrzymywał ryzalitowo wysunięty komin. Wieżę zwieńczono dookolnym gzymsem, nad którym pierwotnie znajdowało się przedpiersie chroniące niezadaszony chodnik straży.
Portal wejściowy do wieży uzyskał prostą formę, ale został bardzo dobrze zabezpieczony przed intruzami. Oprócz wspomnianego powyżej wykusza machikułowego, jego ochronę zapewniała żelazna krata i otwór tak zwanej mordowni w sklepieniu przedsionka. Ponadto sam portal znajdował się około metra nad ziemią, musiały więc prowadzić do niego drewniane schody lub drabina, którą można było łatwo usunąć w razie zagrożenia. Krata przy wejściu otwierała się ruchem wahadłowym, a nie podnoszonym niczym brona. Drzwiami zamykana była główna komnata przyziemia od strony przedsionka, przy czym drzwi te można było blokować ryglem zasuwanym do otworu w murze. Charakterystyczny dla wieży był brak pomieszczenia dla strażnika przy przedsionku, utworzono tam jedynie bardzo płytką wnękę.
Przyziemie wieży o gospodarczym przeznaczeniu oświetlały jedynie trzy niewielkie otwory szczelinowe. Na wyższe kondygnacje wiodła klatka schodowa osadzona w grubości muru, połączona z przedsionkiem przy wejściu. Nad stropem przyziemia znajdowała się niska kondygnacja przykryta sklepieniem kolebkowym, wyposażona w latrynę i komorę w grubości muru. Trzecia kondygnacja pełnić już musiała funkcje mieszkalno – reprezentacyjne, bowiem posiadała dwa okna z bocznymi kamiennymi ławami, kominek, latrynę oraz przejście do małej komory o charakterze celi lub skrytki, utworzonej na poziomie przyziemia. Podobny charakter posiadała czwarta kondygnacja, przy czym jej okna były bardziej dekoracyjne, zdobione oślimi grzbietami. Ogrzewanie zapewniał tam kominek, o higienę dbała kolejna latryna, utworzono też wnękę ołtarzową kaplicy i sąsiednią komorę w grubości muru, przypuszczalnie wykorzystywaną jako zakrystia. Najwyższe piętro oprócz dwudzielnych okien zapewniało dostęp do wykuszy.
Stan obecny
Ballyhack jest jedną z najlepiej zachowany wież mieszkalnych na terenie hrabstwa Wexford i jedną z trzech znajdujących się pod opieką rządową. Na przestrzeni wieków uszkodzeniu uległo jedynie przedpiersie wraz z narożną bartyzaną i wykuszem machikułowym nad wejściem, po których pozostały kamienne konsole. Na zewnętrznej elewacji zachodniej ściany dostrzec można natomiast płaskorzeźbioną maskę, rodzaj symbolicznego strażnika wejścia. Przetrwały też liczne otwory okienne, w tym dekoracyjne dwudzielne okna z łukami w ośle grzbiety. Wewnątrz odrestaurowana została część kondygnacji, w tym piętro przykryte sklepieniem. W kaplicy na czwartej kondygnacji zachowała się między innymi piscina oraz półka ścienna w kaplicy. Wieża w sezonie udostępniona jest do zwiedzania, bez opłat.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Colfer B., Wexford castles. Landscape, context and settlement, Cork 2013.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.