Historia
Grobowce na terenie Ballyganner South wzniesione zostały w późnej epoce neolitu lub w początkach epoki brązu, przez potomków neolitycznej populacji Irlandii, która zaczęła przybywać na wyspę w dużych ilościach od około 4000 tysiąclecia p.n.e. i która zastąpiła starszych, mezolitycznych mieszkańców wyspy. Do budowy grobowców o tzw. klinowej formie (ang. wedge tombs) dojść mogło około 2500-2000 roku p.n.e. Choć nie dorównywały one wielkością najokazalszym konstrukcjom megalitycznym, ich budowa musiała być prowadzona przez ludność przypisaną do konkretnego terytorium, która porzuciła koczowniczy tryb życia i prawdopodobnie posiadała klasowy podział (w grobowcach zapewne chowano tylko znaczniejszych przedstawicieli klanu lub plemienia). W Ballyganner South nie odnaleziono dowodów, by tamtejsze grobowce były wtórnie użytkowane w późniejszym okresie. Zapewne po odprawieniu ceremonii pogrzebowych zostały zamknięte, a jakiś czas później rozgrabione i porzucone.
Architektura
Większy z dwóch grobowców na terenie Ballyganner South składał się z pojedynczej komory grobowej utworzonej na planie zbliżonym do trapezu, z osią wzdłużną na linii południowy – zachód, północny – wschód. Część zachodnia komory była nieco wyższa i szersza od wschodniej. Każdą ze ścian utworzono z wielkich kamieni o stosunkowo wąskich i szerokich kształtach, z których wschodni całkowicie zamknął przestrzeń pomiędzy dwoma dłuższymi kamieniami, a zachodni pozostawił wąskie przejście. Ta zachodnia szczelina o szerokości 0,6 metra przypuszczalnie służyła jako wejście do komory przed jej ostatecznym zamknięciem. Następnie przejście zostało zatarasowane odpowiednio dopasowanym kamieniem.
Największy kamień tworzący południową ścianę uzyskał 5,8 metrów długości w górnej partii i 5,4 metra u podstawy, przy grubości jedynie 0,2 metra. Po wkopaniu w ziemię wystawał na wysokość od 1 do 1,7 metra, przy czym przed osadzeniem był poddawany obróbce. Kamień północny uzyskał maksymalną długość 5,8 metrów oraz od 0,2 do 0,3 metra grubości. Wysokość była zbliżona do południowego, wynosiła od 1 do 1,6 metra. Kamień przy górnej krawędzi był opracowywany zarówno od zewnątrz jak i wewnątrz komory. Zamykający komorę kamień wschodni uzyskał 1,9 metra długości oraz 0,15-0,2 grubości. Około 1 metrowa wysokość ponad poziom gruntu została dopasowana do wysokości dłuższych kamieni. Zachodnia płyta komory uzyskała 2,4 metra długości, 1,6 metra wysokości i 0,2 metra grubości. Podobnie jak pozostałe części komory została opracowana przez budowniczych, celem uzyskania prostych elewacji ścian. Wnętrze komory posiadało wymiary 4,2 x 2,9-2 metry.
Z wielkich kamiennych płyt, podobnych do tworzących ściany, utworzone było zadaszenie komory grobowej. Składało się ono albo z dwóch płaskich kamieni, albo, co bardziej prawdopodobne, z jednego ogromnego kamienia o długości około 6 metrów i szerokości ponad 3 metrów. Jego grubość musiała wynosić od 0,2 do 0,3 metra. Całość pierwotnie przykrywał kopiec (cairn) utworzony z ziemi i drobniejszych kamieni. Jego średnica w przybliżeniu wynosiła 14,5 metra. Mógł mieć w planie formę w przybliżeniu kolistą lub dopasowaną do zmniejszającej się w stronę wschodnią komory.
Drugi z grobowców Ballyganner South prezentował ten sam typ (ang. wedge tomb), ale o nieco mniejszych rozmiarach. Jego ściany również tworzyły cztery kamienne płyty, przy czym całość w planie była bardziej symetryczna, na rzucie zbliżonym do prostokąta. Kamień północny uzyskał wymiary 3,7 x 1,9 metra przy grubości 0,2-0,3 metra, południowy wielkość 4,1 x 1,6 metra przy zbliżonej grubości. Kamienie tworzące ściany przy krótszych bokach pierwotnie zapewne były dokładnie dopasowane do ścian wzdłużnych. Miały długość około 1,1 metra i wysokość zbliżoną do sąsiednich kamieni, a więc oscylującą między 1,6 a 1,9 metra. Wnętrze komory posiadało 2,7 metra długości i szerokość zmniejszającą się z 1,7 do 1,3 metra. Komorę przykrywał pojedynczy płaski głaz o wymiarach 4 x 2-2,5 metra, nad którym usypany był kopiec (cairn) o średnicy co najmniej 12 metrów.
Stan obecny
Większy z grobowców Ballyganner South, będący zarazem jednym z największych w regionie Burren, znajduje się zaraz przy wiejskiej drodze, nieco powyżej prywatnego gospodarstwa. Jest dobrze zachowanym zabytkiem, składającym się z częściowo zadaszonej komory otoczonej niskim kopcem, obecnie nieco zniekształconym przez nowożytne kamienne ogrodzenie. Zadaszenie komory jest poważnie uszkodzone. Na zachodnim krańcu komory znajdują się dwa wyraźnie połamane kamienie. Wydaje się, że część dachu stanowiło również kilka kamiennych płyt znajdujących się dziś wewnątrz komory, a także duży fragment leżący na wschód od grobowca oraz dwie mniejsze płyty na zachód od komory. Szczególne wrażenie robi wschodnia część komory z dokładnie dopasowanymi kamieniami ścian, choć wschodni kamień został nieco uszkodzony na przestrzeni dziejów. Po przeciwnej stronie widoczna jest szczelina pierwotnego wejścia, u podstawy której leży pęknięty kamień, który prawdopodobnie pierwotnie ją zamykał.
Mniejszy z grobowców Ballyganner South zachował przede wszystkim trzy ściany komory (niektóre z nich miejscami pęknięte i uzupełnione wtórnie układanymi kamieniami) oraz duży głaz tworzący zadaszenie. Najbardziej uszkodzona jest ściana wschodnia, z której kamienia widoczna jest jedynie podstawa. Podobnie jak w większym grobowcu Ballyganner South w większości rozproszeniu uległ kopiec (cairn), choć ślady po nim są jeszcze czytelne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borlase W., The dolmens of Ireland, London 1897.
Valera R., Ó’Nualláin S., Survey of the megalithic tombs of Ireland, volume I, County Clare, Dublin 1961.
Westropp T.J., The Cists, Dolmens, and Pillars of the Western Half of the County of Clare, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 26, 1906/1907.