Historia
Zamek Ballycarbery zbudowany został około drugiej połowy XV wieku, najpewniej z fundacji jednego z przedstawicieli klanu MacCarthy Mór, wiodącej pod koniec średniowiecza rodziny w południowo – zachodniej części Irlandii. Choć mogli oni być fundatorami Ballycarbery, zamek u schyłku średniowiecza dziedzicznie dzierżyli ich lennicy z rodu O’Connell.
Według tradycji budowniczym zamku Ballycarbery miał być niejaki Carbery O’Shea, przedstawiciel rodu sprawującego władzę na półwyspie Iveragh w czasie anglo-normańskiej inwazji z drugiej połowy XII wieku. Jako, że niedługo potem jego współrodowcy zostali wyparci przez ród MacCarthy, a zamek zbudowany został w stylistyce późnogotyckiej, O’Shea mogli co najwyżej mieszkać w bliżej nieznanym gródku na terenie późniejszego zamku, ale nie byli jego budowniczymi.
Miejscowa gałąź klanu MacCarthy w linii męskiej wymarła w 1596 roku, wraz ze śmiercią Daniela MacCarthy, earla Clancar. Przed śmiercią zaciągnął on długi u sir Valentine Browne, przez co Ballycarbery na przełomie XVI i XVII wieku stało się własnością Brownów, choć zamek wciąż dzierżawiony był przez O’Connellów. Jeden z nich, Morgan O’Connell zwany „z Ballycarbery”, był szeryfem hrabstwa Kerry za panowania królowej Elżbiety. Odnotowany w źródłach pisanych w 1641 roku Maurice O’Connell najprawdopodobniej był ostatnim z rodu, który mieszkał w Ballycarbery. Do zniszczenia zamku doszło w trakcie pustoszenia wyspy przez wojska Olivera Cromwella w połowie XVII wieku.
Architektura
Niewielki zamek założony został na niewysokim wzniesieniu o łagodnych stokach, u ujścia strumienia po stronie zachodniej do szeroko rozlanej rzeki Fertha na południu. Składał się z wieżowej budowli mieszkalno – obronnej, zajmującej środkową część małego dziedzińca, otoczonego przez obwód muru obronnego. Mur wzniesiony został na północy i zachodzie w odległości około 7,4 metra od budynku. Na południu i wschodzie odległość ta mogła być nieco większa, ale dziedziniec z każdej strony był ciasny. Całość zajmowała obszar o wymiarach około 32 x 35 metrów. Mur obronny posiadał 1,5 metra grubości, niecałe 5 metrów wysokości i był przepruty w przyziemiu rozglifionymi do wnętrza prostokątnymi otworami strzeleckimi.
Główna budowla mieszkalna zamku założona została na planie prostokąta o długości 22,7 metrów i szerokości 12,9 metrów, z niewielkim czworobocznym ryzalitem wysuniętym z narożnika północno – wschodniego. Mury wieżowego domu były masywne, grubości około 2,7-2,8 metra w części cokołowej, wyżej nieco cieńsze z powodu lekko pochyłych elewacji cokołu. W koronie wieńczył je chodnik straży ukryty za wysokim przedpiersiem z blankami. Podobnie zwieńczony był północny ryzalit o formie smukłej wieżyczki, wysuniętej na około 2,1 metra i wyższej o jedną kondygnację od głównej części budynku. Z dolnej części przedpiersia wysunięto płaskie, równomiernie rozstawione kamienie, nad którymi przebito otwory. Zapewne służyły one jako rzygacze odprowadzające nadmiar wody deszczowej z chodnika straży. Mury budynku utworzono z kamienia eratycznego, przeważnie o płaskich i podłużnych kształtach, w dość surowej formie, bez układania równych warstw i bez wzmacniania narożników ciosami.
Przyziemie budynku podzielone było na trzy równej wielkości komory gospodarczo – magazynowe wielkości 7,1 x 4,9 metra. Każda z nich przykryta była sklepieniem kolebkowym i doświetlona jedynie wąskimi otworami szczelinowymi. Jako że od północy komory posiadały otwory umieszczone jedne nad drugimi, przestrzeń pod sklepieniami wydzielana była za pomocą stropów na niskie półpiętra, dostępne za pomocą włazów w podłodze. Zachodnia komora w północnej wnęce okiennej miała dostęp do schodów w grubości muru, wiodących na piętro do pomieszczenia mieszkalnego. Przejście to zabezpieczały drzwi oraz wysoki stopień, pokonywany po drabinie, którą można było w razie zagrożenia wciągnąć. Do środkowego pomieszczenia przyziemia od północy wiodło przez krótki przedsionek w grubości muru ostrołuczne wejście z dziedzińca, szerokie na około 1,5 metra, zamykane ryglem mocowanym do otworu w murze. W murze północnym osadzone były również proste schody, prowadzące od przedsionka do małego pomieszczenia o wymiarach 1,5 x 1,2 metra w ryzalitowej wieżyczce. Przed jego osiągnięciem korytarz zabezpieczony był kolejnymi drzwiami z ryglem. Za nimi skręcając w lewo osiągało się wspomniane małe pomieszczenie, w prawo natomiast kolejne schody w grubości muru wiodły na górną kondygnację.
Piętro budynku mieściło okazałą komnatę reprezentacyjną (hall) o wymiarach około 11,9 x 9,4 metrów. Zajmowała ona obszar środkowego i wschodniego pomieszczenia niższej kondygnacji, podczas gdy nad komorą zachodnią znajdowało się pomieszczenie o bardziej prywatnym, mieszkalnym charakterze. Początkowo ścianka działowa pomiędzy aulą (hall) i komnatą prywatną mogła być jedynie drewnianym lub szachulcowym przepierzeniem, natomiast murowaną ścianę wstawiono wtórnie. Aula oświetlana była największymi oknami w budynku, zwieńczonymi późnogotyckimi łukami w ośle grzbiety, przy czym jedno z nich, dwudzielne, posiadało we wnęce szeroki i wąski otwór zabezpieczający znajdujące się poniżej wejście do budynku. Była to albo tzw. mordownia, albo szczelina na bronę. Sąsiednia wnęka okienna mieściła natomiast przejście do schodów w grubości muru, prowadzących do podsklepionej komnatki w narożnej wieżyczce. Przypuszczalnie po stronie południowej, zwróconej ku rzece, znajdowało się drugie wejście do budynku, dostępne po zewnętrznych schodach.
Zachodnie pomieszczenie prywatne posiadało wymiary 9,4 x 4,3 metra i wysokość około 6 metrów. Oświetlane było dwudzielnym oknem północnym i prawdopodobnie południowym, oboma z otworami zamkniętymi w ośle grzbiety, nieco niższymi niż w sąsiedniej auli. W grubości muru północno – zachodniego narożnika znajdowała się komora latrynowa, doświetlana dwoma drobnymi otworami i wyposażona we dwie wnęki. W narożniku południowo – zachodnim mieściły się wspomniane powyżej schody, wiodące do zachodniej piwniczki.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się północna i zachodnia część zamku. Dotyczy to zarówno muru obwodowego, posiadającego cały odcinek zachodni i część północnego, jak i głównego budynku mieszkalnego, którego część południowo – wschodnia uległa zawaleniu. W pełnej wysokości około 18 metrów przetrwała ryzalitowa narożna wieżyczka, widoczne są również fragmenty przedpiersia ściany północnej i zachodniej budynku. Większość okien najwyższej kondygnacji niestety utraciła ościeża. W nieco lepszym stanie przetrwały szczelinowe otwory doświetlające i strzeleckie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
McCarthy S., Ballycarbery Castle, „Kerry Archaeological Magazine”, Vol. 3, No. 16/1916.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.