Historia
Zamek Ballyadams zbudowany został pod koniec XV wieku lub na początku XVI stulecia. Ufundowany został przez ród O’Moore, który wszedł w posiadanie miejscowych dóbr w połowie XIV wieku. W 1546 roku właściciel zamku, Gilla Patrick O’Moore, lord Laois, zaatakował wraz z klanem O’Connor angielskie miasto Athy. W odwecie lord Justice, sir Anthony St Leger, siłą przejął kontrolę nad Ballyadams i pozbawił rodzinę O’Moore rodowej siedziby. W 1550 roku została ona przyznana Williamowi Jarbard, w uznaniu zasług dla angielskiej Korony. Nowy właściciel szybko oddał zamek w dzierżawę Walijczykowi Johnowi ap Oweinowi, zwanemu też John Bowen lub ze względu na swoje okrucieństwo i zwyczaj noszenia piki John of the Pike. Nowożytne przekształcenia wprowadzone zostały w architekturę zamku przez jego potomka William Bowena, który ufundował przy średniowiecznej wieży bramnej nowożytne skrzydło mieszkalne. Po śmierci Williama w 1686 roku Ballyadams przeszło na jego córki oraz ich mężów. Zamek zamieszkiwany był do końca XVIII wieku, kiedy to został spalony przez irlandzkich powstańców.
Architektura
Zamek Ballyadams założono u podstawy łagodnego stoku, opadającego z niskich wzgórz po stronie zachodniej. W okresie późnego średniowiecza składał się on z okazałej wieży bramnej, która przypuszczalnie od północy i południa połączona była z murem obronnym okalającym dziedziniec po wschodniej stronie. W obrębie muru znajdować się mogły dodatkowe zabudowania o charakterze gospodarczym (np. stajnie, spichrze, kuchnia, piekarnia, rożnego rodzaju szopy) i mieszkalno – reprezentacyjnym (np. budynek auli).
Wieża bramna utworzona została z dwóch zaoblonych od czoła części: wyższej ale nieco mniejszej północnej i niższej o jedną kondygnację lecz masywniejszej południowej, połączonych przęsłem z przejazdem w przyziemiu. Całość w planie miała formę zbliżoną do litery B i przypominała wieżę bramną zamku Neath w walijskim Glamorganshire, przede wszystkim za sprawą machikułowego połączenia szóstych kondygnacji w celu ochrony bramy. Zwieńczenie wieży bramnej utworzono w postaci blankowanego przedpiersia, umieszczonego zarówno nad główną częścią budowli, jak i nad wyższą północną wieżyczką strażniczą.
Wjazd umieszczony został w ostrołucznym portalu, osadzonym w wysokiej i głębokiej wnęce, pierwotnie o ostrołucznym zamknięciu. Przypuszczalnie pierwotnie operowała w niej brona lub kolejny machikuł. Większość otworów wieży bramnej miała formę prostych szczelin, ale na wyższych kondygnacjach umieszczono też nieco większe późnogotyckie okna, w tym dwudzielne, zamknięte łukami w ośle grzbiety, z profilowanymi obramieniami. Doświetlały one komnaty o funkcjach mieszkalnych, z których część ogrzewana była kominkami. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniała klatka schodowa osadzona w części północnej, od wschodu sąsiadująca z małymi pomieszczeniami ryzalitu wysuniętego w stronę dziedzińca.
Stan obecny
Średniowiecznym elementem zachowanego do dziś zamku jest okazała wieża bramna, natomiast ruiny sąsiadującego z nią budynku są pozostałościami nowożytnymi. W wieży bramnej przekształcona została wnęka z portalem wjazdowym, obecnie zamknięta łukiem odcinkowym, nad którym umieszczone jest nowożytne okno. Wyżej i po bokach widoczne są liczne gotyckie okna i szczelinowe otwory, lecz niestety okna dwudzielne utraciły już środkowe laskowanie. Zabytek znajduje się na prywatnym terenie, jego zwiedzanie wymaga więc zgody miejscowego właściciela.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Byrne-Rothwell D., Ballyadams, [b.m.w.] 2021.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.