Historia
Zamek Ballintober (Ballintubber) zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku z fundacji Richarda de Burgh, earla Ulsteru i jednego z głównych irlandzkich baronów, spokrewnionego z królem Edwardem I. Wraz z podobnym, powstałym w tym samym czasie zamkiem Ballymote, służyć miał on ochronie regionu Connacht, części Irlandii najpóźniej podbitej przez Anglo-Normanów i najsłabiej kontrolowanej przez władców angielskich, w której lokalne celtyckie klany przez długi czas cieszyły się samodzielnością. Dopiero w drugiej połowie XIII stulecia władza królewska zaczęła się rozszerzać w głąb lądu. Wtedy to między innymi ufundowane zostało miasto i zamek Roscommon, na którym wzorowane było nieco późniejsze Ballintober.
Po śmierci Richarda de Burgh majątek Ballintober miał podupaść i nie generował żadnych dochodów. W 1333 roku należał do wnuka fundatora, Williama. Ponownie zamek odnotowany został w źródłach pisanych w 1347 roku, gdy w Ballintober William MacDavid Burke został zabity przez Tadhga Roe MacDermota Galla. Nie wspomniano jednak, kto był wówczas posiadaczem zamku, mimo iż w okresie tym musiały zachodzić poważne zmiany własnościowe, bowiem w 1362 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o Ballintober w rękach gaelickich. Zamek zajmować mieli Cathal Og i Aedh, syn Felima O’Conora, celtyckiego króla Connacht. W 1375 roku Turlogh Roe O’Conor podarował zamek Roscommon Rory O’Conorowi, królowi Connacht z linii O’Conor Don, w zamian za Ballintober i inne koncesje. Już jednak w 1381 roku Rory O’Conor miał spustoszyć ziemie przeciwników i odebrać Ballintober, zaś w 1385 roku na zamku miał umrzeć w niewoli David, syn Edmunda de Burgo, schwytany przez Aodha O’Conora Dona. W okresie tym Ballintober miało pełnić rolę jednej z głównych siedzib rodu O’Conor Don.
W XV wieku zamek wspominany był często w źródłach pisanych w związku z licznymi najazdami, grabieżami bydła i napadami, jakie miały miejsce między irlandzkimi klanami. W 1434 lub 1435 roku pobliska osada Ballintober miała zostać spalona przez ród O’Kelly, lecz sam zamek zapewne nie został uszkodzony. Po raz kolejny Ballintober uległo spaleniu w 1487 roku. W 1505 roku zamek Ballintober („caislén Bhaile an Tobair”) uwikłany został w wewnętrzny konflikt między dwoma gałęziami klanu O’Conor Don, wynikłymi po śmierci dwa lata wcześniej Turlougha Og O’Conora (O’Conora Dona). Zapewne z tego powodu w 1526 roku earl Kildare za namową O’Conora Roe zdobył Ballintober i podarował mu zamek, natomiast w 1530 roku O’Donnell z Donegal poprowadził do Connacht armię, która zrujnowała i spaliła Ballintober, a zamek zwróciła O’Conorowi Donowi.
Po 1571 roku Ballintober przejęte zostało przez Anglików, którzy w 1581 roku podarowali zamek An Dubhaltachowi, synowi Tuathala O’Conora. Po jego śmierci oddany został królowej Elżbiecie przez syna i spadkobiercę, Hugh O’Conora Dona, który otrzymał go z powrotem na mocy patentu królowej. Prowadzona przez Anglików na przełomie XVI i XVII wieku próba podboju Connacht doprowadziła do zajęcia Ballintober przez irlandzkich rebeliantów, a w konsekwencji do spalenia i zniszczenia zamku przez wojska O’Donnela, wyposażonego w podarowane przez Hiszpanów działa. Odbudowę zamku i przebudowę jego pomieszczeń mieszkalnych przeprowadzono w pierwszej ćwierci XVII wieku z inicjatywy Hugh O’Conora Dona, który zdołał zachować majątek po wojnie dziewięcioletniej. Prace budowlane musiały być przeprowadzone przed jego śmiercią w 1632 roku.
Ballintober pozostawało w rękach potomków Hugh O’Conora do 1652 roku, kiedy to przejęte zostało ponownie przez angielską Koronę. W 1657 roku, dwa lata po śmierci Charlesa O’Conora, wdowa po nim o imieniu Mary O’Conor, otrzymała w pobliżu Ballintober pięć miasteczek, zamek zaś podarowany został lordowi Kilmallock. Prawowici właściciele odzyskali swą siedzibę w 1677 roku i zamieszkiwali w niej przez większą część XVIII stulecia. W 1790 roku miejscowe dobra, zapewne wraz z zamkiem, zakupiła rodzina Mahon. Dwie z jego wieży miały być wykorzystywane do celów mieszkalnych jeszcze w XIX stuleciu.
Architektura
Zamek założony został na płaskim, pozbawionym większych naturalnych przeszkód terenie. Podstawą jego obrony stanowił obwód muru obronnego o lekko trapezowatym rzucie, otaczający dziedziniec wielkości około 82 x 72 metry. Mur o grubości 1,8 metra poprzedzony był nawodnioną fosą o szerokości około 18-20 metrów i ziemnym wałem o szerokości około 17 metrów. W narożnikach obwód muru wzmacniały cztery wieloboczne w planie wieże. Ponadto mniej więcej pośrodku kurtyny wschodniej umieszczono dwuwieżowy zespół bramny.
Cechą charakterystyczną Ballintober było zespolenie murów kurtynowych z głównymi elementami zespołu zamkowego, w tym zarówno obronnymi jak i mieszkalnymi, podczas gdy centralna, ograniczona murami przestrzeń została pozostawiona otwarta i pozbawiona istotnych konstrukcji. Zamek uzyskał znaczne rozmiary, dwukrotnie większe niż podobne warownie w Roscommon i Ballymote, przez co przestrzeń wewnętrzna Ballintober zmniejszyła monumentalność jego murów i wież. Od dwóch pierwszych budowli odróżniał się również zastosowaniem wież wielobocznych, co być może stanowiło wyraz uznania dla walijskich zamków Edwarda I (np. Caernarfon).
Wieże narożne w większości wysunięte zostały znacznie przed lico sąsiednich kurtyn. Trzy z nich usytuowano pod skosem w stosunku do osi zamku, natomiast północno – wschodnią zbudowano prostopadle do linii wschód – zachód, z niewielkim wysunięciem trójbocznego zamknięcia przed kurtynę północną. Było to bardzo nietypowe rozwiązanie, tym bardziej iż uniemożliwiało skuteczne flankowanie bramy na południe od wieży. Każda z wież posiadała szerokość wynoszącą mniej więcej 8,4 metrów, ale dwie wschodnie były nieco mniej masywne, podobnie jak wieże zespołu bramnego. Być może wynikało to z etapowości prowadzenia budowy i zmiany planów na nieco śmielsze, lub odmiennie, zredukowania ich ze względu na koszty.
Ściany wież przeprute były radialnie rozmieszczonymi, rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi. Otwory strzeleckie posiadały też kurtyny muru obronnego. W odróżnieniu jednak od Roscommon i Ballymote strzelnice były niższe i szersze, bardziej przypominające szczelinowe okna niż otwory służące do celów obronnych, sugerujące chęć podniesienia poziomu komfortu zamiast obronności. Być może na wyższych kondygnacjach wieży południowo – zachodniej znajdowały się jeszcze większe otwory okienne, jako że była ona zamknięta ścianą od strony dziedzińca i pełniła funkcje mieszkalne. Posiadała spiralną klatkę schodową łączącą kondygnacje i była wyposażona w latryny.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się większość obwodu muru obronnego. Największe ubytki widoczne są po stronie południowej i wschodniej, gdzie niestety znacznie zdegradowany został zespół bramny. W różnym stanie przetrwały narożne wieże, spośród których wysokością wyróżnia się obecnie południowo – zachodnia i północno – zachodnia. Obie są również najlepiej widoczne ze względu na znaczne zarośnięcie pozostałych elementów zamku gęstym bluszczem. Większość okien przebitych w ich murach jest efektem nowożytnych przekształceń z XVII wieku, wtórna jest również tylna część wieży północno – zachodniej. Na dziedzińcu nie ma widocznych żadnych śladów zabudowań. Fosa jest wyraźna po północnej i zachodniej stronie oraz w mniejszym stopniu po stronie południowej. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brady N., Archaeological Survey Ballintober, Castle Ballintober, Co. Roscommon Ireland, [b.m.w.] 2015.
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
O’Conor Don C., Ballintubber Castle, County Roscommon, „The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland”, Fourth Series, Vol. 9, No. 78/1889.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.