Historia
Osada Ballingarry co najmniej od XIV wieku związana była z anglo-normańskim rodem de Lacy, którego przedstawiciele w XV wieku ufundowali murowaną wieżę mieszkalną na terenie szlaku przebiegającego przez strategicznie ważną przełęcz między Deel a Maigue, oddzielającą północną i południową baronię Connello. Według źródeł pisanych Ballingarry miało zostać ufortyfikowane w 1408 roku, ale informacja ta mogła odnosić się do osady, a nie do mieszkalnej siedziby rodu.
De Lacy związani byli małżeństwami oraz przekonaniami politycznymi i religijnymi z earlami Desmond, dlatego w drugiej połowie XVI wieku, w czasie powstania Desmonda stanęli po stronie buntowników. W efekcie w 1569 roku Ballingarry miało zostać zajęte przez wojska rządowe pod dowództwem kapitana Johna Warda, a czterdziestoosobowy garnizon wieży wyrżnięty. Po klęsce buntu w 1583 roku, John de Lacy, ówczesny dzierżawca wieży, miał utracić majątek na skutek konfiskaty, choć później udało mu się uzyskać przebaczenie i zwrot dóbr.
Potomkowie Johna de Lacy utrzymali się w Ballingarry do 1654 roku, kiedy to w źródłach pisanych wspomniany został William Lacie, irlandzki papista i właściciel wieży. Jak większość katolickich właścicieli ziemskich został on pozbawiony majątku na rzecz rodów przychylnych angielskiemu rządowi. W 1667 roku Ballingarry podarowane zostało majorowi Johnowi Odell, w ramach rekompensaty poniesionej za straty poniesione w innej części wyspy w trakcie walk z 1641 roku. Mieszkał on w wieży do lat 70-tych XVII wieku, pełniąc urząd szeryfa hrabstwa, a następnie ufundował sobie w 1685 roku wygodniejszą rezydencję.
Średniowieczna wieża mogła zostać uszkodzona w 1691 roku, gdy osadę Ballingarry spalili Jakobici. Odbudowana pełniła w kolejnym stuleciu funkcje mieszkalne dla miejscowego proboszcza, jako że w osadzie brakowało plebani. W 1821 roku została naprawiona, dzięki czemu sześć lat później mogła służyć małemu garnizonowi pacyfikującemu miejscowe niepokoje, a następnie wykorzystywana była nawet jako niewielki szpital w trakcie epidemii cholery. Jeszcze w połowie XIX wieku wieżę zamieszkiwał z rodziną niejaki Robert Odell.
Architektura
Wieża Ballingarry zbudowana została w zachodniej części przełęczy, pomiędzy dwoma grzbietami wzgórz. Wzniesiono ją na planie prostokąta o wymiarach 11,4 x 8 metrów, ale jej rzut i bryła wzbogacone zostały o ryzalitowo wysuniętą wieżyczkę przy narożniku północno – wschodnim. Utworzono ją wyższą od głównego bloku wieży (28,9 metrów w stosunku do 16,8 metrów wysokości), dzięki czemu mogła pełnić rolę strażniczo – ostrzegawczą. Co więcej kąt między wieżyczką a główną częścią wieży powyżej pierwszego piętra wyposażono w nadwieszoną na arkadzie klatkę schodową. Zarówno narożna wieżyczka jak i główny blok wieży zwieńczone zostały krenelażem, za którym umieszczony został chodnik straży, nad główną częścią wieży otaczający przykryte dwuspadowym dachem poddasze.
Mury wieży w dolnych partiach przeprute zostały prostymi, rozglifionymi do wnętrza otworami szczelinowymi. Wyższe kondygnacje, pełniące rolę mieszkalną i reprezentacyjną, oświetlane były wąskimi, ale bardziej dekoracyjnymi oknami lancetowatymi, zarówno jednodzielnymi jak i dwudzielnymi. Otwory zamknięte były łukami w tzw. ośle grzbiety i wypełnione trójlistnymi maswerkami. Wejście umieszczono na poziomie gruntu w ścianie wschodniej, gdzie mogło być flankowane otworem strzeleckim przeprutym w bocznej ścianie narożnej wieżyczki.
Wnętrze wieży wypełniały duże pomieszczenia w głównym bloku budowli oraz mniejsze komory w narożnej wieżyczce, połączone ze sobą wąskimi korytarzami w grubości muru. Główną część wieży podzielono na trzy kondygnacje, z których druga uzyskała sklepienie. Komunikację pionową zapewniała pomiędzy pierwszymi dwoma kondygnacjami spiralna klatka schodowa osadzona w narożniku południowo – wschodnim. Wyżej jej rolę przejmowały węższe kręcone schody umieszczone we wspomnianym powyżej nadwieszanym wykuszu w kącie narożnej wieżyczki. Na poziomie trzeciej kondygnacji wschodnia wnęka okienna mogła mieścić małe oratorium, wyposażone w piscinę i ołtarz. Po przeciwnej, zachodniej stronie znajdował się ogrzewający pomieszczenie kominek.
Stan obecny
Wieża Ballingarry zachowała się do czasów współczesnych w całości, za wyjątkiem zawalonego narożnika południowo – wschodniego na poziomie dwóch najwyższych kondygnacji. Niższe partie tego narożnika, włącznie z klatką schodową wewnątrz, są efektem jednego z nowożytnych remontów, podobnie jak otwory w ścianie południowej przyziemia oraz zachodniej piętra. Wyrwy w murze w miejscu dawnych okien widoczne są w ścianie zachodniej, ale zachowały się ozdobne późnogotyckie okna południowe i wschodnie, a także liczne pierwotne otwory szczelinowe. Wnętrze wieży jest dziś zaniedbane i pozbawione stropów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Donnelly C.J., A Typological Study of the Tower Houses of County Limerick, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, 129/1999.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Westropp T.J., The Ancient Castles of the County of Limerick (Western Baronies), „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 26, 1906/1907.
Westropp T.J., The Principal Ancient Castles of the County Limerick, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 37, 2/1907.