Historia
Dominikański klasztor Ballindoon założony został późno, według przekazów pisanych w 1507 roku (Annals of Loch Cé). Fundację zawdzięczał niejakiemu Thomasowi O’Farrell, który miał zostać zamordowany w 1527 roku. Przypuszczalnie budowa murowanego kościoła była już wówczas ukończona lub bliska ukończenia, jednak żywot konwentu z Ballindoon nie był zbyt długi ze względu na postępującą reformację. W 1585 roku miejscowy przeor miał być w posiadaniu kościoła, cmentarza i niewielkiej ilości ziemi o rocznej wartości sześciu funtów i ośmiu pensów. Choć konwent został oficjalnie skasowany, a zabudowania podarowane sir Francisowi Crofton, to dominikanie w Ballindoon mogli mieszkać aż do XVIII stulecia.
Architektura
Klasztor Ballindoon zbudowany został na łagodnym stoku wzgórza opadającego ku północnym brzegom jeziora Lough Arrow, oddalonego o około kilkadziesiąt metrów. Przypuszczalnie konwent nie posiadał murowanych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, a jedyną kamienną budowlą był otoczony cmentarzem i zorientowany względem stron świata kościół (z niedużym odchyleniem od osi, które powodowało że prezbiterium zwrócone było na południowy – wschód).
Kościół klasztorny składał się z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta i prezbiterium o tej samej szerokości, na wschodzie zamkniętego prostą ścianą. Obie te części rozdzielone były masywem wieży i flankujących ją od północy i południa piętrowych aneksów. Dodatkowo po wschodniej stronie północnej ściany nawy znajdował się kolejny aneks o charakterze kaplicy lub pojedynczego ramienia transeptu, prawdopodobnie dostawiony wtórnie. Każdą część kościoła, a więc nawę, prezbiterium, północny transept, wieżę i flankujące ją aneksy przykrywały dachy dwuspadowe, oparte na trójkątnych, pozbawionych zdobień szczytach.
Wejście do kościoła o formie ostrołucznego, sfazowanego portalu z profilowaną archiwoltą, znajdowało się w północnej ścianie nawy. Ponadto funkcjonował portal w południowej ścianie prezbiterium, ze względu na nachylenie terenu dostępny po schodach. Ilość okien była niewielka. Największe otwory umieszczono od zachodu w nawie i od wschodu w prezbiterium, gdzie osadzono ostrołuczne trójdzielne i czterodzielne okna z maswerkami o półkolistych zamknięciach i przeplatających się laskach. Ponadto dwa mniejsze okna oświetlały prezbiterium od północy i jedno nawę od południa. Otrzymały one półkoliste zamknięcia i profilowane, prostokątne obramienia. Kaplice przywieżowe posiadały po jednym bardzo wysokim oknie dwudzielnym. W północnym aneksie umieszczono natomiast proste czworoboczne okno z masywnym kamieniem w nadprożu.
Wnętrze centralnej części kościoła uzyskało bardzo nietypową formę, zapewne ze względu na brak innych murowanych pomieszczeń klauzury. Wieża i dwa sąsiednie aneksy otwarte zostały na nawę trzema półkolistymi, równymi wysokością arkadami w przyziemiu i trzema otworami na piętrze, z których środkowy utworzono wyższy i wyróżniono ostrołucznym zamknięciem. Z drugiej strony na prezbiterium otwarto już tylko dwa środkowe otwory. W przyziemiu środkowa część pełniła oczywiście rolę komunikacyjną, dwa boczne pomieszczenia mogły natomiast mieścić ołtarze. Wszystkie te części były podsklepione na jednakowej wysokości. W środkowym wysokim otworze na piętrze, pełniącym rolę arkady tęczy, mógł być zawieszony krucyfiks, cała zaś kondygnacja piętra spełniała zapewne rolę empory, dostępnej nietypowo przez zewnętrzne kamienne schody od południa. Wyżej w wieży i po jej bokach znajdowały się niewielkie pomieszczenia służące celom mieszkalnym.
Stan obecny
Kościół klasztorny znajduje się dziś w formie niezadaszonej ruiny, posiadającej jednak prawie w całości zachowane mury obwodowe wszystkich pierwotnych elementów (zdegradowana do poziomu gruntu została jedynie niewielka nowożytna dobudówka po północnej stronie wieży). Co więcej przetrwały późnogotyckie otwory drzwiowe i okienne, w tym dwa główna okna (wschodnie i zachodnie) z maswerkami. Wewnątrz widoczna jest unikalna empora w masywie wieżowym. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coleman A., The ancient Dominican foundations in Ireland, Dundalk 1902.
De Breffny B., The churches and abbeys of Ireland, London 1976.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.