Historia
Dominikański klasztor Ballindoon założony został późno, według przekazów pisanych w 1507 roku (Annals of Loch Cé). Fundację zawdzięczał niejakiemu Thomasowi O’Farrell, który miał zostać zamordowany w 1527 roku. Przypuszczalnie budowa murowanego kościoła była już wówczas ukończona lub bliska ukończenia, jednak żywot konwentu z Ballindoon nie był zbyt długi ze względu na postępującą reformację. W 1585 roku miejscowy przeor miał być w posiadaniu kościoła, cmentarza i niewielkiej ilości ziemi o rocznej wartości sześciu funtów i ośmiu pensów. Choć konwent został oficjalnie skasowany, a zabudowania podarowane sir Francisowi Crofton, to dominikanie w Ballindoon mogli mieszkać aż do XVIII stulecia.
Architektura
Klasztor Ballindoon zbudowany został na łagodnym stoku wzgórza opadającego ku północnym brzegom jeziora Lough Arrow, oddalonego o około kilkadziesiąt metrów. Przypuszczalnie konwent nie posiadał murowanych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, a jedyną kamienną budowlą był otoczony cmentarzem i zorientowany względem stron świata kościół (z niedużym odchyleniem od osi, które powodowało że prezbiterium zwrócone było na południowy – wschód).
Kościół klasztorny składał się z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta i prezbiterium o tej samej szerokości, na wschodzie zamkniętego prostą ścianą. Obie te części rozdzielone były masywem wieży i flankujących ją od północy i południa piętrowych aneksów. Dodatkowo po wschodniej stronie północnej ściany nawy znajdował się kolejny aneks o charakterze kaplicy lub pojedynczego ramienia transeptu, prawdopodobnie dostawiony wtórnie. Każdą część kościoła, a więc nawę, prezbiterium, północny transept, wieżę i flankujące ją aneksy przykrywały dachy dwuspadowe, oparte na trójkątnych, pozbawionych zdobień szczytach.
Wejście do kościoła o formie ostrołucznego, sfazowanego portalu z profilowaną archiwoltą, znajdowało się w północnej ścianie nawy. Ponadto funkcjonował portal w południowej ścianie prezbiterium, ze względu na nachylenie terenu dostępny po schodach. Ilość okien była niewielka. Największe otwory umieszczono od zachodu w nawie i od wschodu w prezbiterium, gdzie osadzono ostrołuczne trójdzielne i czterodzielne okna z maswerkami o półkolistych zamknięciach i przeplatających się laskach. Ponadto dwa mniejsze okna oświetlały prezbiterium od północy i jedno nawę od południa. Otrzymały one półkoliste zamknięcia i profilowane, prostokątne obramienia. Kaplice przywieżowe posiadały po jednym bardzo wysokim oknie dwudzielnym. W północnym aneksie umieszczono natomiast proste czworoboczne okno z masywnym kamieniem w nadprożu.
Wnętrze centralnej części kościoła uzyskało bardzo nietypową formę, zapewne ze względu na brak innych murowanych pomieszczeń klauzury. Wieża i dwa sąsiednie aneksy otwarte zostały na nawę trzema półkolistymi, równymi wysokością arkadami w przyziemiu i trzema otworami na piętrze, z których środkowy utworzono wyższy i wyróżniono ostrołucznym zamknięciem. Z drugiej strony na prezbiterium otwarto już tylko dwa środkowe otwory. W przyziemiu środkowa część pełniła oczywiście rolę komunikacyjną, dwa boczne pomieszczenia mogły natomiast mieścić ołtarze. Wszystkie te części były podsklepione na jednakowej wysokości. W środkowym wysokim otworze na piętrze, pełniącym rolę arkady tęczy, mógł być zawieszony krucyfiks, cała zaś kondygnacja piętra spełniała zapewne rolę empory, dostępnej nietypowo przez zewnętrzne kamienne schody od południa. Wyżej w wieży i po jej bokach znajdowały się niewielkie pomieszczenia służące celom mieszkalnym.
Stan obecny
Kościół klasztorny znajduje się dziś w formie niezadaszonej ruiny, posiadającej jednak prawie w całości zachowane mury obwodowe wszystkich pierwotnych elementów (zdegradowana do poziomu gruntu została jedynie niewielka nowożytna dobudówka po północnej stronie wieży). Co więcej przetrwały późnogotyckie otwory drzwiowe i okienne, w tym dwa główna okna (wschodnie i zachodnie) z maswerkami. Wewnątrz widoczna jest unikalna empora w masywie wieżowym. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coleman A., The ancient Dominican foundations in Ireland, Dundalk 1902.
De Breffny B., Mott G., The churches and abbeys of Ireland, London 1976.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.