Historia
Mieszkalno – obronna wieża w Ballindoney (gael. Baile an Donaigh) po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1547 roku (pod nazwą Ballyendonys). Nie wiadomo czy została uszkodzona w trakcie powstania irlandzkich katolików z 1641 roku, ani też do kiedy pełniła funkcje mieszkalne. Przypuszczalnie została porzucona najdalej w XVIII stuleciu, ze względu na zbyt surowe warunki bytowe, nie odpowiadające nowożytnym potrzebom.
Architektura
Wieżę Ballindoney zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 11,8 x 9,8 metra. Jej bryłę podzielono na cztery główne kondygnacje, ale mury obwodowe po stronie północnej i południowej utworzono wyższe niż z pozostałych dwóch stron, tworząc wysokie platformy strażniczo – obronne, które wewnątrz mogły pomieścić dodatkowe pomieszczenia. Konstrukcje te, typowe dla wielu irlandzkich wież mieszkalnych, tworzono zawsze przy krótszych bokach wież, tak by mogły stanowić oparcie dla dwuspadowych dachów pomiędzy nimi. Pierwotnie zwieńczone były chodnikiem straży, zapewne ukrytym za blankowanym przedpiersiem, a także po stronie południowej narożnymi, jeszcze wyższymi wieżyczkami obserwacyjnymi.
W elewacjach wieży utworzono bardzo liczne, nieregularnie rozmieszczone otwory, ze względów obronnych w przeważającej części o formie wysokich i wąskich szczelin. Na kondygnacjach mieszkalnych okna zamknięto ozdobnymi łukami w tzw. ośle grzbiety i ujęto gzymsami kapnikowymi. Utworzono też okna dwudzielne od strony północnej i wschodniej, a w ścianie północnej i wschodniej przebito małe otwory doświetlające o formie równoramiennych krzyży. Od strony wewnętrznej okna osadzono w głębokich wnękach zamkniętych łukami odcinkowymi i rozglifiono. W północnej części ściany wschodniej w przyziemiu usytuowano portal wejściowy, chroniony wykuszem machikułowym nadwieszonym na najwyższej kondygnacji. Portal zamknięto ostrołucznie i wyposażono w uskok do którego chowana była żelazna krata, zamykana ruchem wahadłowym i blokowana łańcuchem przeciąganym przez otwór w murze.
We wnętrzu wieży komunikację pionową zapewniała osadzona w grubości muru klatka schodowa, zaczynająca się w korytarzowym przedsionku wejściowym. W Ballindoney przy wejściu nie utworzono osobnej komory dla strażnika bądź odźwiernego, jedynie koniec przedsionka zamykano drzwiami z możliwością blokady ryglem osadzanym do otworu w murze. Również na wyższych kondygnacjach wiele z drzwi do głównych komnat było zabezpieczanych w podobny sposób. Powyżej przyziemia w grubości ścian utworzono liczne komory i korytarze, które zapewniały dostęp do otworów strzeleckich i latryn. Funkcjonalnie zastosowano tradycyjny podział na gospodarczy parter oraz mieszkalne piętra, choć podsklepione półpiętro nad drugą kondygnacją musiało mieć rolę jedynie pomocniczą z racji słabego oświetlenia i małej wysokości. Podobnie podrzędną rolę odgrywać musiało poddasze, przykryte dwuspadowym dachem, którego ściany szczytowe osadzono na trzech szerokich arkadach podtrzymywanych przez dwa wysokie ostrosłupowe wsporniki (na podobnych konsolach zawierzono wykusz nad wejściem).
Stan obecny
Ballindoney jest jedną z ciekawszych późnośredniowiecznych wież mieszkalnych na terenie hrabstwa Tipperary. Zawdzięcza to relatywnie dobremu stanowi zachowania, bez większych modyfikacji nowożytnych, a także kilku nietypowym rozwiązaniom architektonicznych (np. arkady ścian szczytowych poddasza, podsklepione półpiętro dostępne bezpośrednio z klatki schodowej, a nie przez otwór w podłodze). Ponadto posiada liczne oryginalne detale architektoniczne, takie jak ościeża okienne, zewnętrzny portal wejściowy, kilka wejść wewnętrznych, wykusz machikułowy. Zabytek obecnie jest nieco zaniedbany, niezadaszony, ze zrujnowaną koroną murów i wnętrzem pozbawionym stropów. Znajduje się na terenie prywatnego gospodarstwa rolnego, ale najpewniej można uzyskać od właściciela zgodę na jego zwiedzenie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cairns C., The tower houses of county Tipperary, Dublin 1984.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.