Historia
Klasztor augustiański Najświętszej Marii Panny w Ardnaree ufundowany został pod koniec XIV wieku lub najdalej na początku XV stulecia, prawdopodobnie z inicjatywy irlandzkiego rodu O’Dowd. Konkretnie do założenia konwentu przyczynić się mógł Donnell O’Dowd, który w 1371 roku zająć miał zamek w Ardnaree, lub jego następca po śmierci w 1380 roku. Konwent musiał już funkcjonować w 1411 roku, bowiem wydany został wówczas list papieski udzielający odpustów wszystkim tym, którzy odwiedzili kościół klasztorny i przekazali jałmużnę na jego remont.
W kościele klasztornym być może pochowany został w 1402 roku Muirchertach O’Dowd, syn Donnchada O’Dowd, który według Roczników Connacht miał spocząć w Ardnaree i był wielkim dobroczyńcom dla wszystkich potrzebujących. W 1425 roku augustiański klasztor z Ardnaree odnotowany został w źródłach pisanych w związku z przeniesieniem niejakiego Matthew O’CIery do konwentu w Dunmore. Te nieliczne wzmianki wskazywałyby jednak na fakt, iż konwent z Ardnaree był w średniowieczu założeniem prowincjonalnym, o niewielkiej wadze i znaczeniu, usytuowanym z dala od głównego nurtu spraw kościelnych i politycznych.
Upadek klasztoru związany był z postępującą w XVI wieku reformacją, choć konwent w Ardnaree przetrwał pierwszy jej etap i jeszcze w 1574 roku odnotowany został w źródłach pisanych jako jeden z nie skasowanych klasztorów regionu Connaught. Zawdzięczał to odległemu usytuowaniu, poza zasięgiem angielskich urzędników. Władza rządu ugruntowana została jednak nad okolicznymi terenami po zwycięskiej nad Irlandczykami i Szkotami bitwie pod Ardnaree z 1586 roku, a zabudowania klasztorne ostatecznie do początku XVII wieku opustoszały i z czasem popadły w ruinę.
Architektura
Klasztor pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny założony został na wschodnim brzegu rzeki Moy, w pobliżu przeprawy i funkcjonującej w jej pobliżu osady i zamku, a także szlaku przebiegającego równoleżnikowo przez północne Connacht. Główną budowlą konwentu był wzniesiony w XV wieku murowany kościół. Pomieszczenia klasztornej klauzury przypuszczalnie mieściły się po jego północnej stronie. Nad rzeką ulokowane mogły być zabudowania gospodarcze.
Kościół początkowo był bardzo prostą budowlą na planie wydłużonego prostokąta, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Bryła zamknięta była od wschodu i zachodu prostymi ścianami z trójkątnymi szczytami na których opierał się długi dwuspadowy dach. Dopiero w XVI wieku dobudowana została poprzeczna nawa po stronie południowej, umieszczona mniej więcej pośrodku korpusu, posiadająca niewielki aneks przy narożniku południowo – zachodnim.
Główne wejście do kościoła wiodło od zachodu, poprzez elegancki, bogato profilowany portal z zewnętrzną archiwoltą zamkniętą w tzw. ośli grzbiet i przedłużoną do formy kwiatona. Ościeża portalu oflankowano dwoma płaskorzeźbionymi, zdobionymi żabkami sterczynami oraz konsolami z wyrzeźbionymi ludzkimi głowami, być może przedstawiającymi patronów klasztoru. Tuż pod nimi w części kapitelowej portalu, po obu stronach przejścia, utworzono profilowane gzymsy. Również okna kościoła zamykane były łukami w ośle grzbiety.
Stan obecny
Obecnie jedyną pozostałością klasztoru są ruiny XV-wiecznego kościoła. W najlepszym stanie przetrwała zachodnia część jego korpusu, włącznie z okazałym późnogotyckim portalem i dwudzielnym oknem nad nim. Pozostała część, w postaci prezbiterium i południowego ramienia transeptu, na przestrzeni wieków została znacznie zdegradowana i dodatkowo jest dziś porośnięta bujną roślinnością. Na miejscu zabudowań klasztornych wznosi się dziś nowożytna katedra.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
De Breffny B., The churches and abbeys of Ireland, London 1976.
Martin F.X., The Augustian Friaries in Pre-reformation Ireland, „Augustiniana”, 6/1956.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.