Historia
Wieża mieszkalna Ballaghmore wzniesiona została w późnych latach XV wieku z fundacji możnego rodu Fitzpatrick, w północno – zachodniej części ich dóbr ziemskich, w celu ochrony ważnego szlaku zwanego Slighe Dhala. Budowę przeprowadzono po umocnieniu się władzy rodu na terenach Ui Fearchallain, na skutek wcześniejszego gaelickiego odrodzenia. Wieża Ballaghmore, podobnie jak wiele innych okolicznych, funkcjonowała do czasu uszkodzenia w połowie XVII wieku przez angielskie wojska Olivera Cromwella. W pierwszej połowie XIX wieku przeprowadzono jej remont, ale w późniejszych latach ponownie popadła w zaniedbanie, choć nie została całkowicie porzucona ze względu na funkcje gospodarcze (czasowo przeznaczono ją na spichlerz). W latach 90-tych XX wieku zabytek został wyremontowany, dzięki czemu przywrócono mu funkcje mieszkalne.
Architektura
Mury wieży Ballaghmore wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 13,6 x 11,6 metra. Pierwotnie połączona była ona z murem ogradzającym nieduży dziedziniec, w którego narożniku południowo – zachodnim stała cylindryczna drobna wieża o średnicy 3,5 metra, zapewne flankująca bramę wjazdową. Wejście do wieży mieszkalnej utworzono po stronie północnej, na poziomie gruntu. Uzyskała ona masywne mury, pogrubione w części cokołowej, gdzie od strony lica poprowadzone zostały pod skosem i dopiero od poziomu pierwszego piętra wzwyż pionowo. Elewacje zewnętrzne wieży porozdzielano dość licznymi otworami, w większości szczelinowymi. Na niższych kondygnacjach zastosowano krzyżowe otwory strzeleckie, wyżej wąskie okna lancetowate i ostrołuczne. Wieżę zwieńczono chodnikiem straży chronionym blankowanym przedpiersiem.
W pobliżu południowo – zachodniego narożnika wieży, nieco ponad 10 metrów nad poziomem gruntu, na ścianie osadzono płaskorzeźbioną figurę Sheela na Gig. Uzyskała ona 47,5 cm wysokości i 36 cm maksymalnej szerokości, w formie pogrubionego reliefu odstającego na 7 cm od powierzchni elewacji. Wyrzeźbiono ją w miękkim białym piaskowcu lokalnego pochodzenia. Utworzono postać asymetryczną, ze stopami zwróconymi na zewnątrz i krótkimi, krępymi nogami z wygiętymi kolanami. Prawą rękę z lekką sugestią palców oparto na biodrze, lewą na udzie, przy czym za asymetrię postaci odpowiedzialna stała się właśnie różnica w ułożeniu rąk. Głowa uzyskała kształt gruszki z nieco spiczastym podbródkiem i wystającymi uszami, twarz groźny, wiedźmowy wyraz, który podkreśliły usta w kształcie litery V i skośne oczy. Jako że figura zwrócona została w stronę granicy rodowych włości, zapewne miała ona znaczenie związane z magią ochronną (podobnie ułożono Sheela na Gig na wieży Fitzpatricków w Cullahill).
Wnętrze wieży podzielone zostało na pięć głównych kondygnacji, rozdzielonych płaskimi, drewnianymi stropami. Komunikację pomiędzy nimi zapewniały proste schody w grubości muru wschodniego i północnego, przechodzące w spiralną klatkę schodową w północno – wschodnim narożniku, łączącą czwartą i piątą kondygnację. Kolejne schody w ścianie zachodniej zapewniały dostęp na chodnik straży w koronie murów. W grubości murów umieszczono liczne korytarze zapewniające dostęp do otworów strzeleckich oraz latryn na drugiej i czwartej kondygnacji. Rozglifione do wnętrza okna osadzono w głębokich wnękach o półkolistych przesklepieniach, niektóre z bocznymi kamiennymi siedziskami.
Stan obecny
Wieża zachowała mury obwodowe w pełnej wysokości, choć jej obecny krenelaż jest efektem rekonstrukcji z XIX wieku, a na elewacjach widoczne są wyraźne pęknięcia. Z zewnątrz widocznych jest kilkanaście otworów strzeleckich i okiennych oraz płaskorzeźba Sheela na Gig. Obecnie wieża jest zamieszkiwaną własnością prywatną, dlatego zwiedzanie jej wnętrz zapewne nie jest możliwe, ale w zabytkowym budynku można wynająć pokoje.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feehan J., Cunningham G., An Undescribed Exhibitionist Figure (Sheela-na-gig) from County Laois, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, 108/1978.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.