Historia
Zamek Aughnanure wzniesiony został we wczesnych latach XVI wieku. Prace budowlane przeprowadzono z inicjatywy klanu O’Flaherty (Ó Flaithbheartaigh), dzierżącego rozległe terytoria Iar Connacht, od ujścia rzeki Galway, wzdłuż brzegów Lough Corrib, aż do wybrzeży Atlantyku. Aughnanure otrzymało stosunkowo rozbudowane, choć nieco archaiczne w chwili powstania obwarowania, zapewne z powodu ustawicznych konfliktów, jakie prowadzili członkowie rodu O’Flaherty z angielskimi mieszkańcami nieodległego miasta Galway.
W 1564 roku, Murrough na Tuath z młodszej gałęzi klanu O’Flaherty, rozbił siły angielskie na plaży Traban. Kilka lat później uzyskał od królowej Elżbiety I przebaczenie i obrany nawet został wodzem klanu, pomimo iż oficjalnie tytuł ten przysługiwał Donalowi an Chogaidh z Aughnanure. Donal zbuntował się przeciwko władzy królewskiej, co poskutkowało w 1572 roku marszem na Aughnanure angielskich wojsk pod wodzą sir Edwarda Fittona, zarządcy regionu Connacht. Nieprzystosowany do obrony przed ostrzałem artyleryjskim, zamek został zdobyty i przekazany Murroughowi. Donal zmarł niedługo później w niewoli, zaś jego żona, Gráinne Mhaol (Grace O’Malley), zabrała ze sobą lojalnych zwolenników z klanu O’Flaherty i powróciła w rodzinne strony hrabstwa Mayo, gdzie zasłynęła z pirackich napaści na swych przeciwników.
W 1618 roku król Jakub I nadał Aughnanure Hughowi O’Flaherty, lecz już w połowie XVII wieku zamek został skonfiskowany i podarowany markizowi Clanrickarde. Co prawda markiz przebywał w Aughnanure w trakcie wojen z czasów Olivera Cromwella, ale do 1687 roku pozwolił wrócić O’Flahertym do zamku, w zamian za płaconą rokrocznie dzierżawę. W celu utrzymania Aughnanure w 1719 roku Bryan O’Flaherty zaciągnął dług u lorda St George. Niespłacone zobowiązanie spowodowało zajęcie zamku przez lorda, choć raz jeszcze, około połowy XIX wieku, powrócił on w ręce klanu O’Flaherty. Prawdopodbnie podupadła budowla nie była już wówczas zamieszkiwana, uszkodzona na skutek wichur i nurtu rzecznego podmywającego mury. W 1952 roku Peter O’Flaherty przekazał zabytek na własność irlandzkiego państwa.
Architektura
Zamek założono u brzegu rzeki Drimneen, po jej południowo – wschodniej stronie, niedaleko ujścia do jednej z licznych zatok Lough Corrib na północnym – wschodzie. Składał się on z wieży mieszkalnej, otoczonej obwodem muru obronnego z podkowiastą basztą w narożniku południowo – wschodnim, zamykającego obszar o wymiarach około 36 x 21 metrów. Po stronie wschodniej i południowej do rdzenia zamku przylegało długie na około 49-50 metrów i szerokie na 46 metrów podzamcze, chronione własnym murem obronnym z sześcioma lub siedmioma basztami. Wjazd do Aughnanure prowadził nietypowo bezpośrednio do zamku górnego od zachodu, poprzez most zwodzony czworobocznego, niskiego budynku bramnego, ale można się było również dostać bezpośrednio na podzamcze od południa, prostą bramą przeprutą w murze w pobliżu narożnej baszty. Zamek górny połączony był z podzamczem za pomocą dwóch furt: południowej i wschodniej.
Spośród baszt podzamcza większość miała formy czworoboczne, jedynie baszta umieszczona w newralgicznym ze względów obronnych narożniku południowo – wschodnim posiadała rzut podkowiasty. Baszty zachodnie prawdopodobnie były mocno zredukowane i posiadały jedynie formy wzmocnionych narożników murów. Wszystkie baszty miały niewielką wysokość, przekraczającą o jedną kondygnację sąsiednie kurtyny. Mur otaczający podzamcze zwieńczony był w koronie chodnikiem straży, chronionym blankowanym przedpiersiem. Mur zamku górnego wyróżniał się licznymi otworami strzeleckimi przeprutymi w przyziemiu, skierowanymi zwłaszcza w przedpole zamku i w stronę rzeki. Niewielki dziedziniec głównej części zamku zapewne oprócz wieży mieszkalnej nie posiadał dodatkowych zabudowań. Na podzamczu natomiast w południowo – zachodniej części umieszczono obszerny budynek, usytuowany nietypowo pod skosem, być może ze względu na koryto rzeki. Była to konstrukcja jednokondygnacyjna, oświetlana bogato zdobionymi oknami, a więc pełniąca funkcję reprezentacyjnej auli. W północno – wschodniej części podzamcza utworzono małą zatoczkę z przytanią dla łodzi.
Wieża mieszkalna zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 12,5 x 8,6 metra i wysokości 16,4 metrów do poziomu chodnika straży w koronie murów, otaczającego przykryte dwuspadowym dachem poddasze. Przedpiersie zwieńczono blankami, a pośrodku każdej strony umieszczono na dwóch konsolach wykusz, z których wschodni znajdował się zaraz nad wejściem do wieży. Co więcej dwa dodatkowe wykusze machikułowe osadzono na wschodnich narożnikach na poziomie drugiego piętra. Każdy z nich podparty był pięcioma uskokowymi konsolami i zwieńczony jednospadowym daszkiem. Posiadały też w ścianach drobne otwory, raczej obserwacyjne niż strzeleckie. Wykusze te ochraniały nie tylko elewację wschodnią, ale i częściowo północną i południową. Na poziomie przyziemia wieża posiadała pogrubione mury z pochyłą częścią cokołową.
Wnętrze wieży pierwotnie podzielone było na trzy główne, wysokie kondygnacje, choć w toku późniejszych przekształceń wprowadzono dodatkowe podziały zwiększające ilość kondygnacji do sześciu. Wejście pośrodku ściany wschodniej otwierało się na przedsionek w grubości muru obwodowego, zabezpieczony otworem strzeleckim w suficie, tak zwaną mordownią. Sam portal wejściowy o lekko spłaszczonym ostrołuku i sfazowanej archiwolcie zamykany był żelazną kratą, blokowaną łańcuchem przewlekanym przez otwory w murze. Ponadto wejście chronił umieszczony pod skosem otwór strzelecki, przebity z klatki schodowej po lewej stronie wejścia. Po przeciwnej, prawej stronie wejścia znajdowała się ciemna, pozbawiona okien komora w grubości muru, przeznaczona dla strażnika lub odźwiernego. Główne pomieszczenie przyziemia przykryte było drewnianym stropem i przeznaczone na spiżarnię lub skład. Z trzech stron doświetlały go wysokie, rozglifione do wnętrza otwory szczelinowe, od środka osadzone w głębokich wnękach. Pomieszczenie połączone było ostrołucznym przejściem z przedsionkiem, a także osobnym przejściem z narożną spiralną klatką schodową.
Pierwsze piętro wieży dzieliło się na dwie części. Zachodnią wypełniała sala na planie zbliżony do kwadratu, doświetlana od północy i południa dwoma oknami. Jako, że powstała ona wtórnie, po wstawieniu dodatkowego stropu nad przyziemiem, wejście do niej możliwe było jedynie przez otwory w podłodze lub suficie i drabinę, nie posiadała bowiem kontaktu z klatką schodową. Wschodnia część piętra zajmowana była przez ową spiralną klatkę schodową w narożniku południowo – wschodnim, połączoną z korytarzem przebiegającym przez całą szerokość wieży, na południu przeprutym niewielkim otworem doświetlającym, a na północy zakończonym latryną. Z korytarza przejście wiodło do komory w grubości muru wschodniego, znajdującej się nad przedsionkiem parteru, a więc posiadającej dostęp do mordowni w podłodze. Komorę doświetlały dwa szczelinowe otwory zamknięte oślimi grzbietami, natomiast trzeci skierowany był na wnętrze klatki schodowej, na wypadek gdyby napastnicy sforsowali wejście do wieży.
Drugie piętro stanowiła duża sala o charakterze reprezentacyjno – mieszkalnym, początkowo przykryta ostrołucznym sklepieniem kolebkowym, ale następnie drewnianym stropem, nad którym wydzielono dodatkową, niską kondygnację. Pierwotnie sala oświetlana była wąskimi oknami ze zwieńczeniami w ośle grzbiety. Dopiero po zwiększeniu liczby kondygnacji wprowadzono od północy i południa większe okna czworoboczne, dwudzielne. W ścianie zachodniej oprócz wąskiego okna znajdował się kominek. Ponadto w pomieszczeniu oraz w jego wnękach okiennych umieszczono liczne półki ścienne. Wschodnią część drugiego piętra wypełniała spiralna klatka schodowa oraz mniejsze, prostokątne pomieszczenie o funkcji mieszkalnej (sypialnia). Zarówno pomieszczenie to, jak i klatka schodowa, połączone zostały z narożnymi wykuszami. Podobnie jak na niższej kondygnacji, z pomieszczenia na schody otwierał się otwór strzelecki.
Trzecie piętro (po zwiększeniu liczby kondygnacji czwarte) w całości wypełniała już jedna duża sala mieszkalna. Jej ogrzewanie zapewniał kominek osadzony w murze południowym, o higienę dbała natomiast latryna w ścianie północnej, oddzielona od głównej części sali ścianką działową. Obok latryny otwór w podłodze służył do komunikacji z małą komorą w grubości muru poniżej, pełniącą rolę schowka lub celi więziennej. Podobnie jak niższe kondygnacje, trzecie piętro pierwotnie doświetlały wąskie i wysokie okna z oślimi grzbietami, a następnie szersze okna czworoboczne, dwudzielne. Najbardziej okazałym pierwotnym otworem było wysokie okno zachodnie, skierowane na rzekę, podzielone krzyżem na cztery prześwity, z których dwa górne zamknięto oślimi grzbietami. Przy oknie tym, w najlepiej doświetlonej części pomieszczenia, zapewne znajdował się pański stół. Początkowo komnata otwarta była na więźbę dachową i prawdopodobnie ogrzewana centralnym paleniskiem, ale wysoka przestrzeń umożliwiła wydzielenie tam stropem jeszcze jednej, szóstej kondygnacji (co wymusiło budowę kominka).
Stan obecny
Aughnanure jest dziś jednym z najlepiej zachowanych i największych zamków celtyckich klanów północno – zachodniej Irlandii. Jego głównym elementem jest wieża mieszkalna ze zrekonstruowanym przedpiersiem i wykuszami najwyższej kondygnacji. Ponadto na sporej części założenia, zwłaszcza w nadrzecznej części zachodniej, przetrwały mury obronne wewnętrznego obwodu. Mury zewnętrznego obwodu (podzamcza) są dziś znacznie obniżone, ale zachowało się kilka baszt. Na południe od wieży mieszkalnej widoczne są dwie ściany budynku auli, wraz z portalem wejściowym i dwoma gotyckimi oknami. Zabytek udostępniony jest dla turystów, włącznie z możliwością zwiedzania wnętrz wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Sherlock R., The evolution of the Irish tower-house as a domestic space, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 111C/2011.
Salter M., The castles of Connacht, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.
Tarquin B., Exploring Ireland’s Castles, Doughcloyne-Wilton-Cork 2017.