Historia
Athlone (gael. Áth Luain) w X-XI wieku stanowiło siedzibę niewielkiego królestwa Hy Many (Uí Mháine), usytuowaną w pobliżu ważnej przeprawy przez rzekę Shannon, będącą wrotami z Meath do Connacht. W 1120 roku Turlough Mor O’Connor, król Connacht, wybudować miał w Athlone nowy most, przez który przeprowadził armię w celu wygnania oddziałów króla Mide, Murchada Ua Maela Sechnailla. Trzy lata później Murchad poprowadził koalicję władców Leinster, Breifne i Munster celem zaatakowania Connacht. Zepchnięty do defensywy Turlough Mor O’Connor, miał w 1129 roku jako pierwszy rodowity władca wybudować w Athlone zamek (caistel), być może wzorowany na konstrukcjach anglo-normańskich. Prawdopodobnie była to konstrukcja drewniana, gdyż już dwa lata później uszkodził ją w trakcie burzy piorun. Zamek został odbudowany, choć przed śmiercią Turlougha w 1156 roku miał być jeszcze dwukrotnie niszczony.
W trakcie rozpoczętej w 1169 roku anglo-normańskiej inwazji, syn Turlougha, Ruaidrí, nie zdołał obronić Dublina. W 1172 roku tereny królestwa Mide przyznane zostały Hughowi de Lacy, przez co Athlone stało się kluczową barierą na drodze do Connacht. Pomimo zaaranżowania małżeństwa córki Ruaidrí z Hughem de Lacy, do końca XII wieku Athlone znalazło się w rękach anglo-normańskich. W odwecie w 1199 roku najazd na zamek i osadę urządził Cathal Crobhderg (Crovderg) O’Conor, którego oddziały spaliły obwarowania i wyrżnęły garnizon. Jeszcze w tym samym roku, nowy angielski król Jan nadał Athlone Geoffreyowi de Contentin, a ten zbudował w nim na zachodnim brzegu gródek typu motte (na ziemiach będących już wówczas w posiadaniu klasztoru kluniackiego, za co mnichom zostało wypłacone odszkodowanie).
W XIII wieku anglo-normanowie wzmocnili Athlone, wznosząc na miejscu gródka kamienny zamek. Do jego budowy przyczynić się miał około 1210 roku John de Gray, angielski justicar Irlandii i biskup Norwich, wyznaczony przez króla na miejsce Geoffreya de Contentin. Jednak już rok po zakończeniu prac zamkowa wieża zawaliła się, zabijając Richarda Tuite i ośmiu innych ludzi. Przypuszczalnie do katastrofy doprowadziły słabe fundamenty, posadowione na kopcu starszego gródka. Odbudowę miano przeprowadzić po około pięciu latach. Zamek musiał być w pełni funkcjonalny w 1224 roku, kiedy to w dokumentach królewskich odnotowano dobrze zaopatrzoną zbrojownię i wyposażenie wskazujące na działanie na zamku kaplicy. Kolejne prace budowlane w Athlone prowadzono z inicjatywy angielskich władców w 1251, 1268 roku oraz w latach 1273-1279, na skutek czego zamek uzyskał murowany obwód obronny, mający chronić anglo-normańskich kolonistów i stanowić przyczółek do dalszego podboju.
W XIV i XV wieku Athlone zapewne straciło nieco na znaczeniu, gdyż bardzo rzadko odnotowywane było w ówczesnych źródłach pisanych. W 1381 roku zamek miał się znajdować w rękach earla Mortimera, a w 1455 roku na skutek zdrady pewnej kobiety został zajęty przez Irlandczyków. Pod koniec XV wieku i na początku XVI wieku zamek nadal miał się znajdować w rękach Irlandczyków, mianowicie Dillonów z Kilkenny, od których angielska Korona odzyskała go w 1537 roku. Tudorowie postanowili uczynić Atholne jednym z ośrodków odzyskiwania królewskiego autorytetu w Irlandii. W 1566 roku sir Henry Sidney ufundował w Athlone budowę nowego mostu, zaś w 1569 roku miasto stało się siedzibą nowo powstałego urzędu prowincji Connacht (Lord Presidents of Connacht), któremu podlegał garnizon osadzony na zamku. Na zamku funkcjonowało też więzienie, w którym przetrzymywano czołowych przedstawicieli miejscowej szlachty sprzeciwiającej się reformom Tudorów. W 1592 roku pięciu Irlandczyków dokonało z niego śmiałej ucieczki, pokonując czworo drzwi i bramę jedynie przy użyciu pilnika.
W 1641 roku miasto i zamek przez aż 22 tygodnie oblegane były bezskutecznie przez katolickich konfederatów z Connacht. Dopiero w lutym 1642 roku angielski garnizon oraz koloniści zostali zmuszeni do kapitulacji i wycofania się, zaś Athlone zostało zajęte przez wicehrabiego Dillona z Costelloe. Już jednak w 1650 roku zamek zdobyły angielskie wojska Olivera Cromwella pod wodzą sir Charlesa Coote. Po raz kolejny ciężkie walki o Athlone miały miejsce w 1690 roku, kiedy to pułkownik Richard Grace z ramienia katolickiego króla Jakuba bronił miasta i zamku przed dziesięcioma tysiącami żołnierzy króla Wilhelma Orańskiego. Athlone padło w kolejnym roku, po silnym ostrzale artyleryjskim, który zniszczył zamek, most i znaczną część miasta. Po zakończeniu walk, a także po zniszczeniach wywołanych przez wybuch magazynu prochu w 1697 roku, obwarowania zostały odbudowane w nowożytnej formie, dzięki czemu pełniły funkcje wojskowe jako koszary aż do lat 20-tych XX wieku.
Architektura
Anglo-normański zamek z początku XIII wieku założono na zachodnim brzegu rzeki Shannon, w pobliżu przeprawy przez koryto rzeczne. Miasto z kościołem parafialnym św. Marii znajdowało się na przeciwnym brzegu, tam też funkcjonował klasztor franciszkański, założony już poza obwarowaniami miejskimi, po stronie północnej. Na zachodnim brzegu, po południowej stronie zamku znajdował się kluniacki klasztor św. Piotra i Pawła.
Centralną budowlą XIII-wiecznego zamku był wzniesiony po zawaleniu pierwszej kamiennej wieży dziesiecioboczny w planie donżon o średnicy 12,5 metra i masywnych murach grubości około 2,5 metra (ponad 3 metry wraz z cokołem). Przypuszczalnie wzniesiony został on na kopcu (motte) starszego anglo-normańskiego gródka i pierwszej wieży która zawaliła się w 1211 roku. Dominował nad przeprawą i mostem po stronie południowo – wschodniej, a także nad początkowo drewniano – ziemnymi obwarowaniami, wyznaczającymi podzamcze z gospodarczym zapleczem zamku.
W drugiej połowie XIII wieku pierwotne drewniano – ziemne obwarowania otaczające donżon zastąpione zostały kamiennym murem obronnym. Prawdopodbnie utworzony został on z kilku prostych kurtyn tworzących wieloboczny rzut. Narożniki obwodu wzmocnione były basztami o obłych i wielobocznych formach. Dwie z nich, cylindryczne na trzech czwartych obwodu, skierowane były w stronę rzeki i przeprawy, której zadanie miały chronić.
Stan obecny
Zamek w Athlone został znacznie przebudowany w XVIII-XIX wieku. Jego mury zostały obniżone i wzmocnione nowymi dziełami obronnymi oraz wypełnione nowożytnymi i współczesnymi zabudowaniami. XIII-wieczny donżon posiada dziś formę uzyskaną w 1793 roku. Choć rdzeń jego murów przyziemia wraz z cokołem jest średniowieczny, to wyższe partie budowli oraz wszystkie detale architektoniczne są późniejszymi dodatkami, włącznie z charakterystyczną serią wykuszy. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku dwóch baszt od strony rzeki.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Corlett C., Athlone Castle, „Heritage Guide”, 88/2020.
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Orpen H.G., Athlone Castle: Its Early History, with Notes on Some Neighbouring Castles, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 37, No. 3, 1907.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.