Historia
Murowany zamek w Askeaton (Eas Gebthine, Inis Geibhthine, Iniskefly) założony został na przełomie XII i XIII wieku przez anglo-normańskiego rycerza Williama de Burgh (de Burgo), na miejscu które według tradycji miało być siedzibą celtyckich władców już od V do X wieku. W 1199 roku roczniki z Inisfallen odnotowały budowę zamku Eas Gephthine („Casteal Eassa Geiphtini”), natomiast w 1203 roku był on wzmiankowany w dokumencie angielskiego króla Jana, jako najwyraźniej już ukończony i funkcjonujący.
W latach 80-tych XIII wieku Askeaton przeszło na własność Thomasa de Clare, a w 1318 roku podarowane zostało przez króla Edwarda II Robertowi de Welle. Do 1348 stało się własnością earlów Desmond z rodu FitzGerald. Nowi właściciele w XV wieku dokonali gruntownej przebudowy zamku, w związku z uznaniem Askeaton za jedną z najważniejszych siedzib rodu. Główne prace budowlane mógł przeprowadzić zmarły w 1468 roku Thomas FitzGerald, siódmy earl Desmond, znany z wielu innych inwestycji sakralnych i świeckich.
Podczas drugiego buntu Desmonda w 1579 roku, osada Askeaton i okoliczne ziemie spustoszone zostały przez sir Nicholasa Malbie. Rok później zamek przez dwa dni oblegały wojska angielskiego lorda Williama Pelhama. Po kapitulacji Askeaton przekazano rodzinie Berkeley. Desmondowie próbowali odbić zamek w 1599 roku, lecz odsiecz wysłał wówczas po 247 dniach oblężenia earl Essex, dzięki czemu zamek pozostał niezdobyty. Po raz ostatni Askeaton brało udział w działaniach militarnych w 1642 roku, gdy zamek został zajęty przez wojska katolickie pod wodzą Patricka Purcella. Odbity przez angielskie oddziały Cromwella, w 1652 roku został zburzony w celu uniemożliwienia dalszego wykorzystywania militarnego.
Architektura
Zamek zbudowany został na skalistej wyspie pośrodku rzeki Deel. Jej kształt nadał budowli w planie formę zbliżoną do wydłużonego migdała o wymiarach około 120 x 60 metrów, z ostro zakończoną częścią południową. Pośrodku wyspy natura uformowała skalne wywyższenie, które po wyrównaniu utworzyło platformę pod zabudowania zamku górnego, podczas gdy teren wokół niej mógł zostać zajęty przez podzamcze. Wody rzeki Deel zapewniały Askeaton dobrą ochronę, ale niekorzystnym elementem był wyżej położony teren na zachodnim brzegu, znajdujący się jedynie kilkaset metrów od zamku. W górę Deel od zamku znajdowała się seria wodospadów, czy też progów rzecznych, która prawdopodobnie nadała miejscu pierwotną celtycką nazwę (Eas Géitine).
W XIII wieku rdzeń zamku zajmował środkową, najwyżej położoną, a zarazem najbezpieczniejszą i najlepiej chronioną część wyspy. Wzdłuż krawędzi owego wywyższenia poprowadzony został obwód murów obronnych, utworzony z kilkunastu krótkich, prostych odcinków. Mur wytyczył niewielki, z grubsza owalny w planie dziedziniec wielkości 40 x 24 metry, dostępny przez bramę w ścianie południowej. Przejazd bramny nie był zbyt wyszukany, stanowił go bowiem portal przepruty w murze, zamykany drzwiami blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w grubości ściany. Najstarsze zabudowania mieszkalne i gospodarcze zapewne były konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, za wyjątkiem muru obronnego do którego były dostawione. Przy zachodnim brzegu wyspy, na terenie podzamcza, usytuowany był prostokątny w planie budynek, pełniący funkcję podrzędną do usytuowanej po jego północnej stronie auli (hall).
W okresie późnego średniowiecza rdzeń zamku został znacznie rozbudowany, w celu zapewnienia odpowiedniej mieszkalnej i reprezentacyjnej przestrzeni. Zmodyfikowano również wjazd, za sprawą przeniesienia bramy do wąskiego budynku z przejazdem w murze wschodnim. W północnej części dziedzińca usytuowano wówczas zespół zabudowań zwanych Wieżą Desmonda. Składał się on z XV-wiecznej czterokondygnacyjnej wieży o wysokości sięgającej około 27 metrów, oraz z niższego, prostokątnego budynku z początku XVI wieku, sąsiadującego z wieżą od południa. Przyziemie budynku, doświetlane szczelinowymi otworami, tradycyjnie pełniło funkcje gospodarcze. Na piętrach znajdowały się już kominki i duże dwudzielne okna, dlatego znajdujące się tam komnaty musiały zapewniać dobre warunki mieszkalne. Wieża posiadała zaokrąglone narożniki oraz czworoboczny ryzalit wysunięty ku zachodowi. Ryzalit mieścił komory latrynowe i pomocnicze, podczas gdy w wieży znajdowały się komnaty mieszkalne, na dwóch najniższych kondygnacjach przykryte sklepieniami. Wyższe piętra, utworzone wewnątrz nieco cieńszych murów, oddzielone został na zewnętrznych elewacjach gzymsami.
W południowej części dziedzińca wzniesiona została kolejna wieża, założona na planie prostokąta i umieszczona w całości wewnątrz obwodu obronnego, za sprawą dostawienia do kurtyny starszego muru obronnego. W jej podsklepionym przyziemiu umieszczone zostało wejście. Pierwsze piętro pełniło funkcje mieszkalną, bowiem wyposażone zostało w kominek oraz w latrynę w południowo – zachodnim narożniku. Podobny układ i wyposażenie posiadało drugie piętro. Ogólny wystrój i komfort wnętrz wieży południowej był nieco niższy niż zabudowań w północnej części dziedzińca, musiała więc być ona przeznaczona dla mniej ważnych gości lub urzędników.
W XV wieku gruntownie przebudowany został zespół zabudowań w zachodniej części wyspy. Po północnej stronie budynku XIII-wiecznego, na murach przyziemia starej auli, powstał wyższy, prostopadle usytuowany budynek o wymiarach około 22 x 9,5 metra, którego ściana zachodnia stanowiła zarazem odcinek zewnętrznych obwarowań zamku. Późnogotycka budowla podzielona została na dwie kondygnacje. Niższą stanowiły podsklepione i doświetlane szczelinowymi otworami spiżarnie. Wyżej umieszczono aulę (hall), do której słońce wpadało przez duże dwudzielne okna, zamykane ostrołukami i prostymi nadprożami, wypełnione maswerkami o motywach czwórliści, pięcioliści i oślich grzbietów. Okna te od wewnątrz wyposażono we wnękach w boczne, kamienne siedziska. Od północy i południa z aulą sąsiadowały komnaty prywatne i pomieszczenia przeznaczone dla służby. Komunikację między kondygnacjami zapewniała spiralna klatka schodowa, osadzona w ryzalicie wysuniętym w stronę rzeki na zachodzie.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie ruiny, której większą część stanowią pozostałości zabudowań XV-wiecznych. Z XIII stulecia zachowały się południowe odcinki muru obronnego zamku górnego oraz ściany wschodniej części budynku w zachodniej partii wyspy, a także mury przyziemia sąsiadującej z nim od północy auli (hall). Zewnętrzny obwód murów z kluczowymi otworami strzeleckimi pochodzi z XV wieku, za wyjątkiem nowożytnej ściany południowej, która skróciła podzamcze. W całości nowożytną budowlą jest też zrujnowany budynek we wschodniej części wyspy (Hellfire Club). Po stronie północnej zamek z mostem łączy współczesna budowla.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.
Westropp T.J., Notes on Askeaton, County Limerick. Part I. The History, A.D. 900 to 1579, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 33, No. 1/1903.
Westropp T.J., Notes on Askeaton, County Limerick. Part IV. The Church and the Castle (With Appendices), „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 34, No. 2/1904.