Historia
Zamek Ardintenant (gael. Árd an Tine) zbudowany został w XV wieku, jako jedna z głównych siedzib klanu O’Mahony, władającego ziemiami półwyspu Ivagha. W źródłach pisanych po raz pierwszy odnotowany został w 1473 roku, kiedy to w Ardintenant umrzeć miał Conchobar Cabach, syn Dermota Rntach. Przypuszczalnie to Conchobar był fundatorem zamkowej wieży mieszkalnej, bowiem za życia zasłynął on także z innych inwestycji budowlanych. Wraz ze śmiercią Conchobara władzę nad klanem objął jego brat Donnchadh, przez co główna siedziba rodu przeniesiona została do nieodległego Rossbrin.
Na skutek buntu Desmonda z drugiej połowy XVI wieku dwie wieże mieszkalne, Dunbeacon i Rossbrin, wraz z podległymi dobrami klanu O’Mahony, zostały skonfiskowane przez Koronę i przekazane angielskim osadnikom. Ardintenant pozostało własnością rodu O’Mahony, zamieszkiwaną przez jego najważniejszych członków do 1607. Wtedy to rolę głównej siedziby zdobyło Ballydivlin, natomiast w Ardintenant osiadł nieletni wówczas Dohmnall O’Mahony, nad którym opiekę sprawować miał sir George Carew.
Stały wzrost nacisku ze strony angielskich osadników spowodował, że wodzowie O’Mahony prowadzili od końca XVI wieku politykę uległą wobec Anglików. Przed 1616 rokiem oddali Ardintenant w dzierżawę, co doprowadziło do szybkiego upadku znaczenia zamku. Angielscy najemcy, kilkukrotnie zmieniający się w pierwszej połowie XVII wieku, interesowali się jedynie dobrami ziemskimi i nie przywiązywali wagi do anachronicznej budowli. Z tego powodu szybko popadła ona w ruinę i została porzucona na pastwę losu.
Architektura
Zamek Ardintenant składał się z obwodu starszych, kolistych w planie obwałowań, tworzących dziedziniec o średnicy około 38 metrów, dostępny przez wjazd od strony wschodniej. W długości wału znajdowała się po stronie północnej wieża mieszkalna, a także mniejsza czworoboczna baszta po stronie południowej. Kolejna podobna baszta mogła być wzniesiona w części zachodniej. Przed wałem mogła przebiegać fosa, a przed nią dodatkowy wał ziemny, przy czym główny wał mógł być oblicowany układanymi na sucho kamieniami. Całość usytuowana była na lekkim stoku wzniesienia, opadającym ku nadmorskim klifom po stronie południowej. Po wschodniej stronie wieży mieszkalnej w płytkiej dolinie ku morzu wodę niósł niewielki strumień.
Wieża mieszkalna założona została na planie prostokąta o wymiarach 10 x 8,5 metra, z dłuższymi bokami na osi wschód – zachód. Zbudowana została ze średniej wielkości częściowo opracowanego piaskowca, wyrównanego od strony lica, przeważnie o płaskich kształtach (surowiec twardy, trudny w obróbce, ale łatwy do łupania), układanego po starannym dopasowaniu w dość regularne warstwy. Narożniki wieży wzmocnione zostały masywniejszymi ciosami. Kamienie złączono średniej twardości zaprawą, zmieszaną z bardzo dużą zawartością gruboziarnistego piasku, przy minimalnej ilości wapna. Elewacje przepruto nielicznymi otworami strzeleckimi i doświetlającymi, a także wąskimi oknami na górnej kondygnacji. Obronny charakter wieży podkreślało zwieńczenie w postaci krenelażu i dookolnego chodnika straży, zapewne otaczającego dach najwyższego piętra wieży. Zakończenie spiralnej klatki schodowej mogło mieć formę wieżyczki o funkcji strażniczo – obserwacyjnej.
Wnętrze wieży mieszkalnej posiadało nietypowy układ, bowiem dzieliło się na dwie dolne, gospodarcze kondygnacje, rozdzielone drewnianym, osadzonym na wspornikach stropem, nad którym, mniej więcej pośrodku wysokości wieży, znajdowało się podsklepione niskie piętro. Powyżej funkcjonowała główna kondygnacja o charakterze mieszkalno – reprezentacyjnej auli (hall), prawdopodobnie otwartej na więźbę dachową. Wejście do wieży znajdowało się w zachodniej części ściany południowej, gdzie skierowane było na dziedziniec. Osadzone w portalu drzwi blokowano ryglem zasuwanym do otworu w murze. Wiodło ono jedynie do komory przyziemia, która nie miała żadnego połączenia z pierwszym piętrem (ewentualnie przez otwór w stropie). Główne wejście ze względów obronnych znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, dokładnie nad dolnym wejściem. Musiały do niego prowadzić drewniane schody lub drabina, którą można było łatwo odrzucić w razie zagrożenia.
Parter doświetlany był jedynie dwoma szczelinowymi, rozglifionymi do wnętrza otworami, umieszczonymi pośrodku ściany południowej i wschodniej. W północnym narożniku utworzona została półka ścienna, zapewne przeznaczona na świecę lub inne źródło sztucznego światła. Szerokie wejście i zarazem ciemne oraz duszne wnętrze wskazywałoby, iż parter przeznaczony był do celów gospodarczych i refugialnych, na wypadek konieczności ukrycia bydła w trakcie najazdu. Na poziomie pierwszego piętra wejście z zewnątrz otwierało się na mały przedsionek, połączony ze schodami w grubości muru, z których dopiero wejść można było do głównego pomieszczenia. Piętro doświetlały trzy rozglifione do wnętrza, nieco większe niż na parterze otwory: południowy, wschodni i północy. Z wnęki tego ostatniego dostępna była komora w grubości muru, na zakończeniu której mieściła się latryna. Latrynę wentylował jeden drobny otwór okienny. Drugie piętro, jedyne przykryte sklepieniem, oświetlało tylko jedno okno po stronie wschodniej. Do kondygnacji tej nie było wstępu z klatki schodowej, musiano więc do niej wchodzić za pomocą drabiny poprzez strop. W konsekwencji drugie piętro musiało pełnić rolę magazynową.
Główna kondygnacja wieży mieszkalnej znajdowała się na poziomie trzeciego piętra. Dostępna była przez spiralne schody w narożniku południowo – wschodnim, przy wyjściu z których znajdowały się drzwi, po otwarciu chowane do płytkiej wnęki w murze wschodnim. Umieszczone zaraz obok drugie przejście wiodło do spiralnej klatki schodowej łączącej się z chodnikiem straży w koronie murów wieży. Oświetlenie trzeciego piętra zapewniało jednodzielne okno północnej oraz dwa okna dwudzielne: wschodnie i zwrócone na dziedziniec południowe. Okna te miały formę lancetowatych bardzo wąskich i wysokich prześwitów, osadzonych we wnękach z bocznymi, kamiennymi siedziskami. Podobnie jak na niższych kondygnacjach, okna zabezpieczano drewnianymi okiennicami, blokowanymi ryglami zasuwanymi do muru. Jako że komnata nie posiadała kominka, ogrzewanie musiało być zapewnione przez centralne palenisko, z którego dym unosił się do otwartej więźby dachowej i wylatywał przez lufciki.
Baszta południowa posiadała niewielkie rozmiary, z murem tworzącym wewnątrz prostokątną przestrzeń o wymiarach 2,7 x 1,3 metra. Wnętrze baszty prawdopodobnie dzieliło się na cztery kondygnacje, rozdzielone drewnianymi stropami za wyjątkiem najwyższej. Najniższa kondygnacja była bardzo niska i całkowicie ciemna, musiała więc pełnić rolę składu. Podobnie bez oświetlenia funkcjonowała druga kondygnacja o dużo większej wysokości. Na trzeciej znajdowały się dwa rozglifione do wnętrza otwory strzeleckie, zaś na czwartej trzy otwory strzeleckie i wejście. Komunikację pionową zapewniały drabiny, jedynie z najwyższej kondygnacji na otwartą platformę wiodły schody w grubości muru.
Stan obecny
Wieża mieszkalna zachowała do czasów współczesnych prawie całe mury obwodowe, za wyjątkiem zniszczonego zwieńczenia i ubytków w narożnikach. Uszkodzone jest zwłaszcza miejsce wejścia na poziomie parteru, ościeża utraciły też niektóre z otworów okiennych. Duże powierzchnie elewacji pokryte są obecnie bluszczem, co uniemożliwia dojrzenie murów i detali architektonicznych. Podobnie praktycznie niewidoczna pod bluszczem jest dziś baszta południowa. Zabytek znajduje się na terenie prywatnego gospodarstwa rolnego, przez co przypuszczalnie nie jest udostępniony dla zwiedzających. Wewnątrz wieży nie zachowały się podziały na kondygnacje, za wyjątkiem trzymającego się jeszcze sklepienia nad trzecim piętrem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hawkes J., Ardintenant Castle, „Mizen Journal”, 11/2003.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.
Wycliffe M.S., The Tower Houses of West Cork, London 1998.