Historia
Murowane zabudowania komercyjno – magazynowe, przeznaczone dla kupców prowadzących handel morski w Ardglass, zbudowane zostały pod koniec XIV lub w początkach XV wieku. W źródłach pisanych odnotowane zostały w 1427 roku. Pierwotną funkcję pełniły zapewne jeszcze we wczesnym okresie nowożytnym, bowiem miejscowa tradycja dość długo zachowała wiedzę o ich pierwotnych przeznaczeniu, nawet gdy popadły już w ruinę z powodu upadku handlu. Około 1790 roku ruiny zabudowań portowych, znanych pod nazwą Newark, włączone zostały w obręb neogotyckiego domu ufundowanego przez lorda Charlesa Fitzgeralda. Jednak już pod koniec XIX wieku zabudowania raz jeszcze przestały być użytkowane. Ich stan pogarszał się do pierwszej połowy XX wieku, kiedy to na ich terenie utworzony został klub golfowy.
Architektura
Średniowieczne zabudowania komercyjno – magazynowe portu Ardglass wybudowano na cyplu, osłaniającym położoną po stronie północnej niewielką zatokę, gdzie usytuowany został port. Składały się one z długiego budynku komercyjno – magazynowego, przeznaczonego dla średnio zamożnych kupców, oraz usytuowanego po jego północno – zachodniej stronie domu o wymiarach 9,3 x 5 metrów, który wzniesiony został z osią pod skosem w stosunku do osi wzdłużnej podłużnego budynku. Mniejszy dom przypuszczalnie pełnił rolę magazynu lub kuchni na parterze oraz auli (hall) na piętrze, w której w trakcie posiłków spotykali się kupcy. W pobliżu pierwotnie znajdowały się zapewne także liczne budowle drewniane w postaci szop, spichrzy, składów czy konstrukcji związanych z łodziami i pracą stoczni. Po stronie zachodniej, portu i jego zabudowań strzegła niewysoka czworoboczna wieża strażnicza (Cowd Castle).
Podłużny, murowany budynek tworzył rozciągnięty na 65,5 metra rząd pomieszczeń, rozmieszczonych na planie mocno wydłużonego prostokąta, z którego północno – wschodniego i północno – zachodniego narożnika wysunięto drobne czworoboczne wieżyczki. Trzecia podobna wieżyczka stanowiła ryzalit mniej więcej pośrodku elewacji północnej. Od niej w stronę zachodnią budynek posiadał 29,2 metry długości, a w stronę wschodnią 33 metry, włącznie z wieżyczkami narożnymi. Od strony północnej i południowej budynek na całej długości zwieńczony był okazałym blankowanym przedpiersiem, mógł więc pełnić funkcje obronne dla portu od strony lądu, choć nie można wykluczyć jedynie symbolicznej i dekoracyjnej funkcji krenelażu.
Wnętrze budynku dzieliło się na dwie kondygnacje, rozdzielone płaskim, drewnianym stropem. W części parterowej utworzono w jednym trakcie około 15-19 pomieszczeń o zbliżonej wielkości (około 2,9 x 1,8 metra). Prawie każda izba (oprócz środkowej i skrajnych) miała obustronnie rozglifiony otwór od strony południowej oraz ostrołuczne wejście i większy otwór o szerokości 1 metra od strony północnej, skierowanej na port. Pomieszczenia te mogły być sklepami miejscowych kupców, którzy część magazynowo – biurową lub przeznaczoną do sezonowego zamieszkiwania (na okres lata) posiadali na piętrze budynku. Układ piętra powtarzał plan przyziemia, każdy lokal miał więc dwie połączone wewnętrznymi schodami kondygnacje. Na poziomie piętra każda z izb oświetlana była czworobocznym, rozglifionym tylko do wnętrza oknem południowym o prostych ościeżach, obok którego znajdowała się półkolista wnęka ścienna (w niektórych izbach po lewej stronie, w innych po prawej stronie okna). Wnęki nie były zamykane drzwiczkami, ale najpewniej pełniły rolę ściennych półek. Ewentualnie mogły być latrynami, lecz nie odnaleziono wylotów ich kanałów. Dodatkowe okna na piętrze mogły się także znajdować w ścianie północnej, choć nie ukazano ich na nowożytnych rycinach. Skrajne wschodnie pomieszczenie piętra wyróżniało się kominkiem, dodatkowym oknem wschodnim oraz połączeniem z narożną wieżyczką, której podsklepione przyziemie mogło pełnić rolę przedsionka.
Stan obecny
Obecnie średniowieczna, wschodnia część komercyjno – magazynowych zabudowań portowych (Newark) stanowi część współczesnej siedziby Ardglass Golf Club oraz pomieszczeń o charakterze gospodarczym. Choć budynek dawnej kupieckiej auli, obecnie znany pod nazwą Horn Castle, został gruntownie przebudowany, a średniowieczne kupieckie pomieszczenia w części uległy destrukcji a w części przebudowie, to jednak całość stanowi unikalny na terenie Irlandii zespół XIV/XV wiecznych budowli handlowych. Co więcej na terenie Ardglass zachowały się jeszcze trzy średniowieczne wieże mieszkalno – obronne i strażnicze (Cowd Castle, Jordans Castle, Margarets Castle). Pomimo iż każda z tych budowli nazywana jest dziś zamkiem, to rzeczywisty zamek, który znajdował się w północno – zachodniej części miasta, nie zachował się.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gardiner M., The late medieval port buildings of Ardglass, in the context of northern European trade, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 74, 2017-2018.
McNeill T.E., Three Medieval Buildings in the Port of Ardglass, Co. Down, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 105C, No. 1 (2005).
Salter M., The castles of Ulster, Malvern 2004.