Historia
Ardee (Atherdee), jak większość irlandzkich miast z XIII wieku, założone zostało przez anglo-normańskich zdobywców. Osada o pierwotnej nazwie Ath Fhirdia, strategicznie usytuowana przy brodzie nad rzeką Dee, zaczęła zdobywać znaczenie już w XII stuleciu, jako miejsce gromadzenia wojsk i ośrodek handlowy. W XIV wieku Ardee stanowiło jeden z głównych ośrodków angielskiego władztwa w Irlandii (ang. The Pale, gael. An Pháil). Wtedy też wokół miasta zaczęto wznosić mury obronne (pierwsza wzmianka o donacji na obwarowania odnotowana została w 1376 roku), nad którymi prace kontynuowano jeszcze na początku XV stulecia.
W XV wieku w mieście zbudowanych zostało kilkanaście obronnych domów wieżowych, wznoszonych przez bogatych kupców w celu ochrony majątku i rodzin. Część z nich stanowiła własność zamożnej rodziny St Leger, a konkretnie żyjącego między 1412 a 1463 rokiem Johna St Leger. Nie wiadomo jaka rodzina była w posiadaniu domu zwanego Wieżą Hatcha, bowiem nie został on odnotowany w średniowiecznych źródłach pisanych. Choć wieża zbudowana została w XV wieku, po raz pierwszy poświadczona została źródłowo dopiero na planie Ardee z 1677 roku.
W 1757 roku wieża mieszkalna została wydzierżawiona przez Williama Williamsa z Arthurstown niejakiemu Thomasowi Hatchowi, od którego uzyskała nowożytną nazwę. Przez prawie kolejne dwa stulecia budynek znajdował się w rękach jego potomków. Jeden z nich, William Hatch, w drugiej połowie XIX wieku dokonał gruntownej modernizacji wieży. W XX stuleciu budynek znajdował się już w posiadaniu nowych, często zmieniających właścicieli, ale nadal pełnił funkcje mieszkalne.
Architektura
Wieża zbudowana została w zachodniej części średniowiecznego miasta, po wschodniej stronie głównej ulicy przebiegającej przez Ardee na osi północ – południe. Ulica ta kończyła się wieżami bramnymi (kolejne dwie furty znajdowały się po stronie zachodniej murów miejskich, a na wschodzie funkcjonowała pojedyncza brama Cappocka). Sama wieża nie była związana z miejskimi obwarowaniami, od których na zachodzie oddzielał ją duży blok zabudowań. Po stronie północnej w bliskiej odległości znajdował się gotycki kościół parafialny św. Marii.
Wieża wzniesiona została na planie prostokąta o wymiarach 9,7 x 7 metrów, z murami sięgającymi około 16 metrów wysokości. Jej cechą charakterystyczną były mocno zaokrąglone narożniki oraz ryzalitowa klatka schodowa po stronie południowo – wschodniej, również o zaokrąglonych narożnikach. Została ona wysunięta na 1,3 metra, przy szerokości 2,7 metra. Z elewacji wschodniej wystawał także narożnik północy, którego mur pogrubiono w celu pomieszczenia komór latrynowych. Wnętrze wieży podzielone zostało na cztery kondygnacje, ponad którymi znajdował się dookolny chodnik straży w koronie murów, otaczający dach najwyższego piętra. Ochronę budynku najpewniej zapewniało blankowane przedpiersie.
Parter wieży stanowiła pojedyncza komora o wymiarach 6,8 x 3,8 metra, przykryta sklepieniem kolebkowym. Pierwotne wejście do niej prowadziło od południa, przez portal o odcinkowym zamknięciu, zlokalizowany w pobliżu narożnika wschodniego, tuż przy ryzalicie schodowym. Niewielki przedsionek w grubości muru zwieńczony był sklepieniem odcinkowym. Łączył on portal wejściowy z ostrołucznym portalem wiodącym do klatki schodowej i otwierał się na wprost na główne pomieszczenie. Oświetlenie parteru oryginalnie zapewne stanowiły niewielkie otwory szczelinowe. Nietypową cechą komunikacji pionowej wieży było utworzenie schodów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Parter wieży tradycyjnie przeznaczony był do celów gospodarczych, jako skład kupiecki i spiżarnia.
Pierwsze piętro wieży również było jednoprzestrzenne, o wymiarach 6,9 x 4,8 metra. Większe wymiary zapewniły cieńsze na tej wysokości mury, zwłaszcza ścian północnej i południowej. Mieszkalna komnata przykryta była drewnianym stropem i ogrzewana kominkiem. W narożniku północno – wschodnim, w specjalnie pogrubionym murze, posiadała małą komorę latrynową, przykrytą kamiennym stropem o nakładanych na siebie wspornikowo kamiennych płytach (w przekroju tworzących kształt odwróconej litery V).
Drugie piętro wieży posiadało bardzo podobny układ, również z narożną latryną w grubości muru, ale prawdopodobnie bez kominka. Trzecie piętro ogrzewano kominkiem osadzonym w ścianie północnej. Jego oświetlenie zapewniały nieduże, jednodzielne okna o zaokrąglonych zamknięciach i wewnętrznych rozglifieniach. Przypuszczalnie komnata posiadała też dostęp do latryny, umieszczonej w tym samym miejscu jak na niższych kondygnacjach.
Stan obecny
Wieża Hatcha przetrwała do dnia dzisiejszego i wciąż jest zamieszkiwana. Stanowi przykład miejskiej wieży rezydencjonalnej, odpowiednika wieży mieszkalno – obronnej wznoszonej w dobrach rycerskich, budowli niegdyś licznych, a dziś zachowanych na terenie Irlandii w kilkunastu przykładach. Trzy elewacje wieży są dziś przysłonięte nowożytnymi budynkami, w pełni widoczna jest jedynie fasada od strony głównej ulicy przebiegającej przez Ardee. Niestety zabytek został znacznie przekształcony w XIX stuleniu. Nowożytne są duże okna w ścianie wschodniej i zachodniej, portal wejściowy, pseudo-krenelaż, zadaszenie oraz wystrój wnętrza. Oryginalny jest komin widoczny nad ścianą północną, wschodnie okno na poziomie trzeciego piętra, szczelinowy, obecnie zablokowany otwór północny, portal w przyziemiu wiodący do klatki schodowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Murtagh B., Hatch’s Castle, Ardee, County Louth: A Fortified Town House of the Pale, „Journal of the County Louth Archaeological and Historical Society”, Vol. 22, 1/1989.
Ross N., The Walled Town of Ardee: Selected Extracts, „Journal of the County Louth Archaeological and Historical Society”, Vol. 27, 3/2011.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.