Historia
Dom przeznaczony dla kanoników z kościoła farnego św. Marii zbudowany został na krótko przed 1487 rokiem, z fundacji Waltera Verdona, kapelana Ardee. Miał on utworzyć przy kościele kolegium z ogrodem i pomieszczeniami mieszkalnymi dla kanoników, a także aulę – refektarz do wspólnych spotkań. Późnośredniowieczne dokumenty wzmiankowały w Ardee sześciu kapłanów, którzy zapewne po ufundowaniu kolegium przenieśli się do niego z wcześniejszych, prywatnych kwater. Podobne zabudowania kolegiackie były popularne w XV-wiecznej Irlandii. W diecezji Armagh powstały też w Droghedzie, Dundalk, Stabannon, czy Termonfeckin. Pierwotnemu celowi budynek prawdopodobnie służył do czasów reformacji.
Architektura
Budynek wzniesiony został po północno – wschodniej stronie kościoła parafialnego Ardee, wewnątrz obwodu miejskich murów obronnych. Zbudowano go na planie czworoboku o lekko romboidalnej w planie formie o wymiarach 8,2 x 6,8 metra, z nieco dłuższymi bokami na osi wschód – zachód. Całość przykryta była dwuspadowym dachem, opartym na trójkątnych szczytach wyprowadzonych z krótszych ścian. Mury sięgały około 7 metrów wysokości, przy czym włącznie ze szczytami dochodziły do nieco ponad 9 metrów. Budynek posiadał cechy obronne, bowiem ściana południowa, wejściowa, zwieńczona była blankowanym przedpiersiem z chodnikiem straży, a tuż nad wejściem znajdował się wykusz o funkcji machikułu. Od strony północnej dom sąsiadował z kolejnym, dwukondygnacyjnym budynkiem.
Wnętrze domu dzieliło się na parter, dwa piętra oraz poddasze. Wejście znajdowało się na poziomie gruntu, mniej więcej pośrodku elewacji południowej. Wiodło ono do jednoprzestrzennego, przykrytego sklepieniem kolebkowym parteru, oświetlanego rozglifionym otworem w ścianie zachodniej. Ostrołucznie zamknięty portal w ścianie północnej prawdopodobnie pierwotnie prowadził do przyległego do budynku pomieszczenia gospodarczego, być może o funkcji kuchni. Jako, że ściana północna utworzona została jako grubsza od pozostałych, mogły się w niej mieścić schody na piętro, umieszczone tuż obok portalu.
Pierwsze piętro zapewne było główną kondygnacją mieszkalną, przykrytą płaskim, drewnianym stropem, ogrzewaną kominkiem osadzonym w ścianie północnej. Posiadało prosty portal we wschodniej części ściany północnej, zapewne komunikujący dom z sąsiednim budynkiem, gdzie przypuszczalnie znajdowała się znana z przekazów pisanych aula (hall). Od zachodu i południa okna zapewniały dopływ światła słonecznego, przy czym w dłuższej ścianie południowej były to dwa otwory. W murze wschodnim znajdowała się latryna, obok której umieszczono półkę ścienną, być może przeznaczoną na kaganek lub świecę. Obok, w narożniku północno – wschodnim, spiralna klatka schodowa prowadziła w górę.
Drugie piętro budynku również pełniło funkcję mieszkalną. Ogrzewane było kominkiem umieszczonym w ścianie wschodniej, oświetlane natomiast oknem zachodnim i przypuszczalnie dwoma południowymi, utworzonymi bliżej narożników. Płaski strop nad komnatą musiał oddzielać ją od magazynowego poddasza, doświetlanego małym, czworobocznym otworem w szczycie zachodnim. Zapewne z poddasza dostępny był chodnik straży nad południową ścianą domu.
Stan obecny
Zabytek znajduje się dziś w stanie niezadaszone ruiny, z murami obwodowymi o pełnej wysokości i nieco uszkodzonym szczytem. Większość otworów okiennych została przekształcona w okresie nowożytnym, zamurowane zostały niektóre przejścia (np. schody w grubości muru parteru), a przepruto całkiem nowe otwory (np. w miejscu kominka na pierwszym piętrze). Ponadto podniesiony został poziom pierwszego piętra poprzez wprowadzenie betonowej podłogi. Sąsiedni dwukondygnacyjny budynek z aulą nie zachował się. Widoczne są po nim ślady dachu na elewacji północnej oraz strzępia murów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley J., The Chantry College, Ardee, „Journal of the County Louth Archaeological and Historical Society”, Vol. 22, No. 1, 1989.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.