Historia
Klasztor Zakonu Świętej Trójcy od Wykupu Niewolników, popularnie zwany trynitarskim, jedyny jaki został założony na terenie Irlandii, ufundowano w Adare około 1230 roku. Pierwsze zabudowania zapewne wzniesiono już w tym okresie, ale w latach 70-tych XIII wieku klasztor został znacząco rozbudowany z inicjatywy Johna Fitzthomasa Fitzgeralda, pierwszego earla Kildare. Początkowo zakonnicy zajmowali się głównie zbieraniem datków na wykupywanie z niewoli muzułmańskiej chrześcijan. Po upadku ruchu krucjatowego prowadzili opiekę nad ubogimi i szpital. W Adare trynitarze funkcjonowali do czasu kasaty w latach 40-tych XVI wieku. Następnie zabudowania poklasztorne przechodziły przez wiele rąk, aż w 1683 roku znalazły się w posiadaniu earla Kildare, który nadał je prawnikowi Thady Quin, późniejszemu pierwszemu earlowi Dunraven. W 1811 roku zrujnowany klasztor przekształcony zostały w kościół katolicki, który w latach 50-tych i 60-tych XIX wieku został z inicjatywy trzeciego earla Dunraven przebudowany i powiększony w stylistyce neogotyckiej.
Architektura
Klasztor założony został na południowym brzegu rzeki Maigue, w południowo – zachodniej części miasta. W okresie największego rozkwitu składał się z kościoła pod wezwaniem św. Jakuba oraz sąsiadujących z nim od północy zabudowań klauzury, które dwoma lub trzema skrzydłami otaczały wraz z krużgankami czworoboczny ogród wirydarza. Z pewnością funkcjonowało skrzydło wschodnie i północne, natomiast po stronie zachodniej mógł być jedynie poprowadzony zamykający klauzurę korytarz krużganka. W narożniku północno – zachodnim, na krańcu skrzydła północnego, znajdował się budynek o wieżowym charakterze, być może z piętrem przeznaczonym na siedzibę przełożonego klasztoru.
Kościół św. Jakuba był budowlą jednonawową o wydłużonym, prostokątnym w planie korpusie, po stronie wschodniej sąsiadującym z masywną, czworoboczną wieżą o wymiarach 10,4 x 9,4 metra i wysokości nieco ponad 19 metrów, przypominającą konstrukcje obronne. Uzyskała ona szerokość równą nawie i wysokość niewiele większą niż dwuspadowy dach korpusu kościoła. Do południowej ściany wieży dostawione zostało ramię transeptu, natomiast po stronie wschodniej umieszczono krótkie, czworoboczne prezbiterium. Północne ramię transeptu jeśli istniało, to wtopione było w skrzydło wschodnie klauzury. Pierwotnie prawdopodobnie żadna z przysadzistych części kościoła nie była podparta od zewnątrz przyporami.
Kościół początkowo oświetlały wczesnogotyckie, stosunkowo wąskie okna, prawdopodobnie wypełniane trójliśćmi w archiwoltach. Wyróżniało się trójdzielne okno we wschodniej ścianie prezbiterium, ze środkowym prześwitem wyższym od dwóch bocznych. Duże okno zapewne wstawione było też w fasadę zachodnią. W XIV i XV wieku wprowadzono szersze okna ostrołuczne, przeważnie dwudzielne, wypełniane maswerkami i wyposażone w gzymsy okapowe nad archiwoltami. Wieżę przez cały okres średniowiecza doświetlały bardzo wąskie i szczelinowe otwory, nadające budowli charakteru obronnego, tym bardziej, że najwyższą kondygnację wieńczyło przedpiersie z krenelażem.
Stan obecny
Dawny kościół klasztorny św. Jakuba obecnie stanowi część katolickiego, neogotyckiego kościoła Trójcy Świętej. Po północnej stronie średniowiecznej nawy znajduje się większy korpus XIX-wiecznej budowli wraz z boczną nawą, kaplicą i zakrystią. W całości nowożytna jest również kruchta przy zachodniej części ściany południowej, ściana zachodnia przedłużonej o około 4 metry nawy, a ozdobny krenelaż wieńczący ścianę został dodany lub odnowiony w trakcie przebudowy. Wewnątrz obie budowle połączone zostały rzędem neogotyckich arkad. Przebudowane prezbiterium zachowało trójdzielne wczesnogotyckie okno wschodnie. W południowej elewacji kościoła widoczne są dwa ostrołuczne okna z XV wieku, przy czym co najmniej jedno z nich musiało zostać przeniesione z rozebranego południowego ramienia transeptu. Pierwotne są ponadto szczelinowe otwory masywnej wieży, najlepiej zachowanego średniowiecznego elementu kościoła klasztornego. W jej wnętrzu widoczne jest oryginalne sklepienie oraz wąski portal wiodący do schodów w grubości muru. Spośród zabudowań klauzury zachowała się część murów obwodowych skrzydła północnego i wschodniego, ale zostały one znacznie przekształcone i pozbawione przyległych krużganków. Przetrwał również wieżowy narożny budynek północno – zachodni, od północy sąsiadujący dziś z XIX-wiecznym aneksem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
De Breffny B., The churches and abbeys of Ireland, London 1976.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.
Sexton D., Holy Trinity Abbey Church – Adare, Adare 2011.
Wyndham-Quin C., Memorials of Adare Manor, Oxford 1865.