Historia
Zamek Tolsburg, pierwotnie zwany Vredeborch, był jedną z najpóźniejszych inwestycji zakonu krzyżackiego i zarazem jego najdalej wysuniętą na północ warownią. Decyzja o budowie zapadła w 1471 roku, a pierwszy etap prac zakończył się w 1475. Głównym zadaniem warowni było, obok strzeżenia pobliskiego portu, zapewnienie bezpieczeństwa okrętom żeglującym wzdłuż szlaku handlowego Rewel – Narva, bowiem w drugiej połowie XV wieku na wodach Zatoki Fińskiej coraz częściej dochodziło do napadów pirackich w związku z kryzysem całego systemu handlowego północnego Bałtyku. Administracyjnie zamek stanowił siedzibę wójta zakonnego, który imiennie pojawia się w źródłach od 1492 roku, kiedy to funkcję tą piastował Eckbert von dem Berge. Ostatnim wójtem był natomiast Heinrich von Kallenbach, urzędujący w latach 1555-1558. Po najeździe wojsk moskiewskich zamek dostał się pod panowanie szwedzkie. Zniszczona warownia nie odgrywała już wówczas znaczącej roli militarnej. Ostatnia renowacja z początku XVII wieku miała charakter fragmentaryczny i wiadomo, że już wtedy część zabudowań nie nadawała się do użytku.
Architektura
Położony na krańcu długiego półwyspu, zamek składał się początkowo z pojedynczego domu na planie czworoboku, który jednak szybko został rozbudowany i otrzymał trzy południowe, czworoboczne baszty włączone w obwód muru obronnego. Co charakterystyczne dla późnego okresu powstania zamku, nie były one zbyt wysokie i nie wystawały wiele poza koronę muru obronnego. Pomiędzy starszym budynkiem, a południowymi kurtynami powstały wówczas dwa wąskie dziedzińce, a po stronie wschodniej wydzielono kolejny, nieco większy, częściowo zabudowany majdan (zapewne z powodu szczupłości miejsca na wąskich dziedzińcach południowych). Dodatkowo dostępu do warowni broniły od strony lądu (od południa) umocnienia ziemne, dwa przekopy i zewnętrzny kamienny mur obronny. Najpóźniejszą modernizacją było dodanie cylindrycznej wieży artyleryjskiej w północno – zachodnim rogu zamku.
W głównym budynku zamkowym ważniejsze pomieszczenia znajdowały się na pierwszym piętrze, podczas gdy parter od północy zajmowała kuchnia oraz inne pomieszczenia gospodarcze. Po rozbudowie na poziomie przyziemia łącznie znajdowały się cztery pomieszczenia usytuowane w systemie jednotraktowym.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci trwałej ruiny i stanowi jedyny zachowany przykład nadmorskiego zamku krzyżackiego regionu Morza Bałtyckiego. Wstęp na teren zabytku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.
Zamki regionu Morza Bałtyckiego, red. T.Kjaergaard, Bydgoszcz 1995.