Historia
Pierwsze informacje o wzgórzu zamkowym odnoszą się do 1219 roku, w którym to według kronikarza Henryka Łotysza wojska duńskie Waldemara II odniosły zwycięstwo nad Estami i zajęły pogański gród Lyndanisse, identyfikowany z dzisiejszym Tallinem. W 1227 roku Zakon kawalerów mieczowych wykorzystał osłabienie królestwa Danii i zagarnął północną Estonię. Prawdopodobnie w tym okresie powstał pierwszy murowany zamek w którym ulokowano komturię. Po klęsce kawalerów mieczowych pod Szawlami, zmuszony był on połączyć się z zakonem krzyżackim i oddać w 1238 roku Rewel (Tallinn) z powrotem Danii. Pod jej rządami warownia była do 1346 roku, kiedy to z powodu kłopotów finansowych tereny Estonii, oczywiście wraz z zamkiem w Tallinie zostały sprzedane zakonowi krzyżackiemu. Ci przystąpili do przebudowy, tak by zamek mógł spełniać wymogi zamku konwentualnego. Zasadniczy etap prac zakończył się przed końcem XIV wieku.
W 1561 roku zakon nie był w stanie już zapewnić obrony poddanym, wskutek czego miasto oddało się pod opiekę Szwecji. Jej wojska dwukrotnie obroniły Tallinn: w 1570 i 1577 roku, przed najazdami wojsk Iwana Groźnego. Szwedzi przekształcili również warowny zamek w reprezentacyjne i administracyjne centrum władzy politycznej w Estonii.
W 1710 roku Szwecja utraciła terytorium dzisiejszej Estonii na rzecz cesarstwa rosyjskiego. Nowa administracja ostatecznie przekształciła zamek w pałac. We wschodniej części kompleksu zamkowego dobudowano między innymi skrzydło barokowe i neoklasycystyczne. Mieściły się w nim urzędy i kwatery mieszkalne gubernatora. Po ogłoszeniu estońskiej Deklaracji Niepodległości w 1918 roku, na miejscu zamku wzniesiono budynek, w którym mieścił się parlament republiki.
Architektura
Zamek przed przejęciem przez zakon krzyżacki składał się prawdopodobnie z czworobocznej wieży głównej i muru obronnego, wzniesionymi w południowo – zachodniej części wzgórza, którego druga, północno – wschodnia część zajęta została przez zabudowania katedralne z kuriami kanoników i biskupa. Po stronie wschodniej zamek dominował nad miastem, z którym połączony był pojedynczą kurtyną muru (przeciętą wieżą bramną), chroniącą od południa zabudowania katedralne.
W drugiej połowie XIV wieku duńska wieża została wbudowana w narożnik krzyżackich murów, które utworzyły od północnego – zachodu czteroskrzydłowy dom konwentualny. Na jego pierwszym piętrze umieszczono wszystkie wymagane przez regułę pomieszczenia: dwunawowy refektarz w skrzydle wschodnim, dormitorium z wykuszem latrynowym w skrzydle zachodnim (a w zasadzie ryzalitową wieżyczką) i kaplicę oraz kapitularz w skrzydle północnym. W skrzydle południowym znajdowały się prywatne komnaty komtura. Pomieszczenia na parterze służyły celom gospodarczym, a wszystkie skrzydła połączono zewnętrznym krużgankiem obiegającym cały dziedziniec. Całość zamku górnego od północy, wschodu i południa otoczona była murem zewnętrznym, który wydzielał dwa przedzamcza.
Prawdopodobnie jeszcze przed końcem XIV wieku wzniesiono południowo – wschodnią wieżę Stür den Kerl, oraz południowo – zachodnią wieżę przedzamcza, nazwaną Pikk Hermann (Wysoki Hermann) o pierwotnej wysokości 35 metrów. Na początku XVI wieku podwyższona została ona do około 45 metrów, poprzez nadbudowanie najwyższą kondygnacją, osadzoną na kamiennych wspornikach tworzących ostrołukowe arkady kryjące otwory machikuł. Przed połową XV stulecia podniesiono wysokość murów obronnych i dobudowano dwie dodatkowe wieże po północnej stronie przedzamcza: Landskrone na północnym – wschodzie i Pilsticker na północnym zachodnie, przy czym ta ostatnia była jedynie obłą bartyzaną, nadwieszoną na narożniku murów. Ostateczny wygląd zamek osiągnął w XVI wieku, kiedy to wszystkie wieże, podobnie jak wspomniany Pikk Hermann, zostały podwyższone o najwyższe kondygnacje osadzone na poszerzonych przedpiersiach. Całość zamku, poza najbezpieczniejszą, chronioną wysokimi skarpami stroną zachodnią, ochraniał zewnętrzny mur parchamu.
Stan obecny
Obecnie zamek Toompea jest siedzibą Parlamentu Estońskiego, rządu i najwyższych władz republiki. Jego charakterystyczna, średniowieczna wieża Długi Hermann o wysokości 45 metrów jest jednym z symboli stolicy. Poza nią oryginalny charakter zachowała wschodnia strona zamku i dwie wieże północne: Landskrone i Pilsticker. Pozostała część została gruntownie przebudowana, choć pierwotny układ zamku górnego i dwóch przedzamczy jest nadal czytelny na zdjęciach z dużej wysokości. Niestety zabytek nie jest udostępniony do zwiedzania, za wyjątkiem podziemi pod wieżą Pikk Hermann.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.
Zamki regionu Morza Bałtyckiego, red. T.Kjaergaard, Bydgoszcz 1995.