Historia
Rada miejska Tallina (niem. Reval) funkcjonowała już w XIII wieku, jednak istnienie ratusza („consistorium”) wzmiankowano w źródłach pisanych po raz pierwszy dopiero w 1322 roku. Był on siedzibą władz miejskich kontrolujących działalność polityczną, gospodarczą i sądową, początkowo był także miejscem zebrań mieszkańców miasta oraz miejscem składowania towarów dla zagranicznych kupców. Ratusz był nawet używany jako sala do urządzania miejskich uroczystości, na co skazywałoby użyte w 1364 roku określenie „teatrum” .
W 1346 roku król Danii odsprzedał północne Inflanty zakonowi krzyżackiemu. Wkrótce jako miasto hanzeatyckie Reval uzyskało prawo do kontrolowania handlu wschodniego, mając przywilej składu. Szybki rozwój handlu i dobrobytu determinował potrzebę rozbudowy i reprezentacyjnego wyglądu dla ratusza, który został znacząco powiększony w drugiej połowie XIV i na początku XV wieku, zwłaszcza w latach 1402-1404, w wyniku prac prowadzonych przez mistrza kamieniarskiego Ghercke. Wzniesiono wówczas między innymi drugie piętro i strzelistą wieżę. Od 1530 roku znajdował się na niej słynny wiatrowskaz „Stary Tomasz”, pozłacana figura przedstawiająca lancknechta trzymającego w ręku flagę.
W okresie wczesnonowożytnym ratusz nie był poddawany daleko idącym zmianom. W 1627 roku kowal Daniel Pöppel wykonał dwa rzygacze w formie głów smoków, a rok później na szczycie wieży został umieszczony nowy, późnorenesansowy hełm. W latach 1652-1652 główne wejście do ratusza zostało przeniesione do centralnej części budynku, a główny portal został zamknięty. Kolejne przebudowy zacierające pierwotny wygląd budowli, zwłaszcza jej wnętrz, przeprowadzano w XVIII i XIX wieku. W 1944 roku iglica ratusza została zniszczona podczas bombardowania Tallina. Dało to impuls do renowacji i przywrócenia oryginalnego wyglądu średniowiecznemu budynkowi.
Architektura
Ratusz usytuowany został w południowej części placu rynkowego średniowiecznego miasta, u wylotu dwóch ulic wiodących do bram miejskich. Jego budowa odbyła się w paru różnych etapach, dlatego też budynek otrzymał ostatecznie zakrzywiony w planie kształt, zwężający się o pół metra, wyglądem przypominający trapez. Najstarsza budowla pokrywała zachodnią część późniejszego ratusza. W pierwszym kwartale XIV wieku ten prostokątny budynek i pomieszczenia piwniczne rozbudowano, a następnie w latach 1371-1374 przedłużono ku wschodowi, przy czym ściany ratusza wzniesiono z szarego wapienia, natomiast dwuspadowy dach z glinianych dachówek.
Zewnętrzny kształt ratusza o wymiarach w planie 36,8 x 14,7/15,2 metra został ostatecznie uformowany na początku XV wieku. Budynek został powiększony o drugie piętro, a od trony wschodniej wzniesiono ośmiościenną, strzelistą wieżę, wtopioną w korpus budowli i pierwotnie zaopatrzoną w gotycki dach czterościenny. Jej górną, poszerzoną kondygnację osadzono na kamiennych wspornikach podtrzymujących ostrołukowe arkady. Górną część elewacji północnej budynku ozdobiły blanki zaopatrzone w otwory strzeleckie, natomiast parter ratusza zajęły ośmioprzęsłowe, podsklepione podcienia o głębokości 2,3 metra, otwierające się od strony rynku. Zapewniały one ochronę przed śniegiem i deszczem, znajdowały się w nich także stragany. Można było się z nich dostać do piwnicy i parteru, a także poprzez mały portal do spiralnych schodów wieży. Główne wejście usytuowane było od zachodu, w uskokowym i ostrołukowym portalu.
Wewnątrz budynku, za arkadami mieściły się piwniczne pomieszczenia magazynowe, między innymi miejski skład wina. Umieszczone były w zachodniej części ratusza w długiej, trójnawowej sali ze sklepieniem podtrzymywanym przez kwadratowe w planie filary o ściętych narożach. Wschodnią część piwnic zajmowały dwie niskie komory. Na poziomie parteru zachodnią część budynku zajmowało duże pomieszczenie podpierane czterema filarami. Jego układ był identyczny ze znajdującymi się poniżej piwnicami. Idąc na wschód przechodziło się do mniejszego pomieszczenia z dwoma filarami, w którym podobno niegdyś funkcjonowała sala tortur. W jego północnej części klatka schodowa łączyła się ze znajdującą powyżej salą rajców miejskich. Ostatnie dwa pomieszczenia parterowe na wschodzie to stanowiły małe izby w których mieścił się skarbiec i piec ogrzewający ciepłym powietrzem Salę Rajców na górze.
Na pierwszym piętrze ratusza znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne i sale posiedzeń. Po stronie wschodniej urządzono kilka mniejszych izb z Salą Pisarza (niem. kämmerei) na czele. Mniej więcej środkową część zajmowała jednonawowa Sala Rajców o wymiarach 11,9 8,7 metra, która była miejscem posiedzeń rajców miejskich. Przykryto ją wysokim na 6,4 metra sklepieniem krzyżowym, o dwóch przęsłach rozdzielonych szerokim gurtem. Światło wpadało do sali poprzez triadę prostokątnych okien północnych, z których środkowe utworzono wyższe, a także przez dwa okna południowe. Zachodnią część piętra ratusza zajmowała okazała dwunawowa Sala Mieszczańska o wielkości 15,8 x 11,6 metrów. Jej wysokie na 7,4 metra sklepienie osadzone zostało na przyściennych wspornikach oraz na dwóch smukłych, pokrytych malowidłami, ośmiobocznych filarach, z których wyprowadzono profilowane gurty. Oświetlenie sali zapewniało pięć dużych czworobocznych okien od strony północnej, dwa zachodnie i cztery mniejsze od strony południowej, wszystkie osadzone w ostrołucznie zamkniętych wnękach.
Stan obecny
Ratusz w Tallinie uważany jest za jeden z symboli miasta, jest również jedynym zachowanym w całości gotyckim budynkiem władz miejskich w północnej Europie, choć nie uniknął pomniejszych nowożytnych przekształceń (hełm wieży, wewnętrzne ściany działowe). Z powodu wielkiego znaczenia, w 1997 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wciąż pełni rolę reprezentacyjnego budynku administracji miasta, udostępnione jest także dla turystów znajdujące się w nim muzeum, organizowane są koncerty i ważne uroczystości.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose I., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.
Neumann W., Nottbeck E., Geschichte und Kunstdenkmäler der Stadt Reval, Zweiter Band, Reval 1904.