Historia
Budowę obwarowań miejskich rozpoczęto w 1265 roku, za panowania Małgorzaty Sambiry, córki księcia pomorskiego Sambora II i królowej Danii, która otrzymała Estonię w dożywotne panowanie. Z tego powodu były one także nazywane murami Małgorzaty. W 1310 roku duński namiestnik Johannes Cannes zainicjował pierwszą rozbudowę, która była kontynuowana w ciągu XIV wieku. Sukcesywnie rozbudowywano i wzmacniano obwarowania w efekcie czego Tallinn był w średniowieczu jednym z najlepiej ufortyfikowanych miast nad Bałtykiem. W XVII wieku pod panowaniem szwedzkim, nastąpiła modernizacja obwarowań w nowożytnym już systemie bastionowym, przystosowanym do użycia artylerii. Starsze mury obronne nadal jednak funkcjonowały. W połowie XIX wieku, podobnie jak w innych miastach, rozpoczęto demontaż fortyfikacji miejskich, szczęśliwie jednak zachowując znaczną ich część dla potomności.
Architektura
Najstarsze mury miejskie z XIII wieku miały mniej niż 5 metrów wysokości i około 1,5 metra grubość u podstawy. W XIV stuleciu ich wysokość wzrosła do około 13-16 metrów, oraz dwóch do trzech metrów grubości. Miasto dodatkowo chroniło około 14 baszt i nawodniona fosa.
W swym ostatecznym, późnośredniowiecznym kształcie obwarowania posiadały 2350 metrów długości i wzmocnione były 46 basztami (choć podawana jest też ilość 40 lub nawet 60). Większość baszt miała formę podkowiastą, ale były też czteroboczne (Neitsitorn), nadwieszane na murze bartyzany (Tallitorn, Nunnadetagune Torn) oraz cylindryczne jak późnośredniowieczna baszta artyleryjska Kiek in de Kok.
Bramy miejskie umieszczone były przeważnie w czterobocznych basztach. W późniejszym okresie wzmacniane były rozwiniętymi przedbramiami, z których najwydatniejsze otrzymała na początku XVI wieku brama Morska (Przybrzeżna), w postaci wielkiej bastei artyleryjskiej Gruba Małgorzata (Paks Margareeta) o 25 metrach średnicy, 20 metrach wysokości, i grubości murów aż do 5 metrów. Zewnętrzny system fortyfikacji stanowiła nawodniona fosa. Osobny obwód obwarowań otrzymało również wzgórze zamkowe Toompea.
Stan obecny
Współcześnie Tallin należy do nielicznych miast z bardzo dobrze zachowanym system średniowiecznych fortyfikacji. Do dnia dzisiejszego przetrwało 26 baszt i około 1,85 km muru obronnego.
Najlepiej przedstawia się fragment zachodni i północno – zachodni obwodu począwszy od baszty Grusbeke Tagune, baszty Epping, baszty Blaszanej (Plate Torn), baszt Köismäe, Loewenschede i Nunnadetagune, baszty Złota Noga (Kuldjala Torn), baszty Sauna, aż do baszty Zakonnic (Nunnatorn). Szczęśliwie przedpole na dużej części tego fragmentu obwarowań nie zostało zabudowane budynkami. Dalej, w pobliżu wzgórza zamkowego przetrwały dwie bramy miejskie: Krótka Noga i Długa Noga oraz spory fragment południowo zachodni, gdzie wyróżnia się baszta, a w zasadzie bartyzana Stajenna (Tallitorn), baszta Dziewic (Neitsitorn) oraz baszta armatnia Kiek in de Kok z 1475 roku, której nazwa oznacza Zaglądać do Kuchni, co odnosiło się do możliwości oglądania pobliskich domów z wysokości baszty.
Także po stronie południowej i wschodniej zachowało się wiele elementów średniowiecznych obwarowań, choć tu już są to częściej pojedyncze baszty, ukryte w miejskiej zabudowie np. baszta Assauwe, baszta Za Mnichami (Munkadetagune Torn), czy baszta Hellemana. Wyżej zobaczyć można basztę Bremeńską i basztę Stolting. Warto wspomnieć także o bramie Viru, czyli dwóch basztach będących jedynymi zachowanymi fragmentami przedbramia dawnej bramy. Na północnym czubku fortyfikacji zachowała się brama Przybrzeżna, inaczej zwana Morską (Suur Rannavarav), która od początku XVI wieku broniona była przez zachowaną do dziś, potężną, basteję Gruba Małgorzata (Paks Margareeta). Obecnie mieści się w niej siedziba estońskiego Muzeum Morskiego.
pokaż bramę Długa Noga na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.