Porkuni – zamek biskupi Borckholm

Historia

   Zamek Borckholm zbudowany został dość późno, gdyż w 1479 roku, przez biskupa rewelskiego Szymona von der Borch, od którego imienia pochodzi niemiecka nazwa zamku. Budowlę wzniesiono za zgodą, a prawdopodobnie także i z pomocą zakonu krzyżackiego, który był zwierzchnikiem terenów północnej Estonii. Wpływ na to miał zapewne fakt, iż mistrzem krajowym Inflant był wówczas krewny Szymona, Bernd von der Borch. Również ważną przyczyną była chęć umocnienia północno – wschodniej granicy Inflant, zagrożonej przez rosnącą siłę księstwa moskiewskiego. Obwarowania okazały się jednak niewystarczające, by powstrzymać atak wojsk moskiewskich w 1558 roku, które zdobyły i zniszczyły zamek. Po wycofaniu wroga Borckholm nie powrócił już pod władzę biskupów. Za czasów szwedzkich warownia utraciła resztki militarnego znaczenia i przeszła w prywatne ręce.

Architektura

   Zamek wzniesiono na wywyższonym krańcu podłużnej wyspy, na którą prowadził pojedynczy, drewniany most. Centralnym punktem budowli był otoczony kamiennym murem dziedziniec o zbliżonym do regularnego czworoboku kształcie, na którym znajdowała się kaplica oraz studnia. Mur obronny nie był zbyt masywny, miał około 1,5 metra grubości, ale za to znaczną wysokość dochodzącą do około 15 metrów. Większość długich i wąskich zabudowań zamkowych przylegała do jego wewnętrznej strony, zaś od strony zewnętrznego lica wyposażony był w osiem baszt. Cztery z nich były narożne, a cztery znajdowały się w długości murów. Południowa pełniła rolę bramy zamkowej z przejazdem przeprutym w przyziemiu. Pozostałe baszty posiadały formy cylindryczne, półkoliste i czworoboczne, przy czym wszystkie prawie w całości wysunięte były poza obwód murów obronnych.
   Południowa baszta bramna, wzniesiona na planie czworoboku o wymiarach 7,5 x 7,5 metra, przechodzącego w ośmiobok w górnej partii, otrzymała 21 metrów wysokości, trzy kondygnacje w części czworobocznej i dwie kolejne w części wielobocznej, połączone ze sobą krótkimi schodami w grubości muru. Dodatkowo na drugim piętrze skomunikowana była z chodnikiem obronnym w koronie obwodu obronnego. Sklepieniem przykryto jedynie przejazd bramny w przyziemiu, pozostałe natomiast kondygnacje porozdzielano płaskimi stropami. Część z nich musiała pełnić także funkcje mieszkalne, gdyż została wyposażona w kominki, nisze ścienne i odpływ na wodę lub nieczystości. Zapewne z powodu wyspowego usytuowania zamku brama nie była zaopatrzona w zwodzony most.
   Przyjmuje się, że reprezentacyjne pomieszczenia znajdowały się na zamku się po wschodniej stronie wieży bramy, tam bowiem odnaleziono ciosany kamień z herbem rodziny von der Borch. Przedzamcze przylegające do zamku głównego od strony południowej nie było ufortyfikowane kamiennymi murami, a tamtejsza drewniana zabudowa gospodarcza chroniona była jedynie przez palisadę.

Stan obecny

   Do czasów współczesnych z zamku przetrwały jedynie nieliczne relikty murów i pojedyncza wieża bramna, która po odrestaurowaniu mieści dziś niewielkie muzeum.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.

Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.