Historia
Zamek Borckholm zbudowany został dość późno, gdyż w 1479 roku, przez biskupa rewelskiego Simona von der Borch, od którego nazwiska utworzona została niemiecka nazwa zamku. Budowlę wzniesiono za zgodą, a prawdopodobnie także i z pomocą zakonu krzyżackiego, który był zwierzchnikiem terenów północnych Inflant. Wpływ na to miał zapewne fakt, iż inflanckim mistrzem krajowym był wówczas krewny Simona, Bernd von der Borch. Również ważną przyczyną była chęć umocnienia północno – wschodniej granicy, zagrożonej przez rosnącą siłę księstwa moskiewskiego. Obwarowania okazały się jednak niewystarczające, by powstrzymać atak wojsk moskiewskich w 1558 roku, a następnie oddziałów szwedzkich w 1561 roku, które zdobyły i zniszczyły zamek. Po zakończeniu wojny Borckholm nie powrócił już pod władzę biskupów. Za czasów szwedzkich warownia utraciła resztki militarnego znaczenia i przeszła w prywatne ręce. W XVII wieku większa jej część znajdowała się już w ruinie.
Architektura
Zamek wzniesiono na wywyższonym krańcu podłużnej wyspy, na którą prowadził pojedynczy, drewniany most. Centralnym punktem budowli był otoczony kamiennym murem dziedziniec o zbliżonym do regularnego czworoboku kształcie. Mur obronny nie był zbyt masywny, miał około 1,5 metra grubości, ale za to znaczną wysokość dochodzącą do około 15 metrów. Większość długich i wąskich zabudowań zamkowych przylegała do jego wewnętrznej strony, zaś od strony zewnętrznego lica wyposażony był w osiem baszt. Cztery z nich były narożne, cztery kolejne znajdowały się w długości murów. Południowa pełniła rolę bramy zamkowej z przejazdem przeprutym w przyziemiu. Pozostałe baszty posiadały formy cylindryczne, półkoliste i czworoboczne, przy czym wszystkie w całości wysunięte były poza obwód murów obronnych. Całe założenie głównej części zamku zajmowało obszar o wymiarach około 80/90 x 65/80 metrów.
Południowa baszta bramna, wzniesiona na planie czworoboku o wymiarach 7,5 x 7,5 metra, przechodzącego w ośmiobok w górnej partii, otrzymała 21 metrów wysokości, trzy kondygnacje w części czworobocznej i dwie kolejne w części wielobocznej, połączone ze sobą krótkimi schodami w grubości muru. Dodatkowo na drugim piętrze skomunikowana była z chodnikiem straży w koronie obwodu obronnego. Sklepieniem przykryto jedynie przejazd bramny w przyziemiu, pozostałe natomiast kondygnacje porozdzielano płaskimi stropami. Część z nich musiała pełnić także funkcje mieszkalne, gdyż została wyposażona w kominki, wnęki ścienne i odpływ na wodę lub nieczystości. Zapewne z powodu wyspowego usytuowania zamku brama nie była zaopatrzona w zwodzony most. Co więcej nie posiadała też brony, być może ze względu na poprzedzenie przedbramiem.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze przystawione były do muru obronnego po stronie południowej, wschodniej i zachodniej. Nietypowo najmniejsza ilość budynków znajdowała się przy murze po północnej, przeciwnej w stosunku do bramy stronie. Przypuszczalnie reprezentacyjne pomieszczenia znajdowały się na zamku po wschodniej stronie wieży bramnej, tam bowiem odnaleziono ciosany kamień z herbem rodziny von der Borch. Pośrodku i w północnej części dziedzińca usytuowana była jedynie kaplica oraz studnia. Ta pierwsza składała się z krótkiego pomieszczenia zachodniego o wymiarach 1,5 x 10,8 metra, być może o wieżowej formie oraz z części wschodniej wielkości 7,5 x 7,5 metra. Zamknięcie prezbiterium wewnątrz było półkoliste, natomiast od strony zewnętrznej trójboczne. Przedzamcze przylegające do zamku głównego od strony południowej nie było ufortyfikowane kamiennymi murami, a tamtejsza drewniana zabudowa gospodarcza chroniona była jedynie przez palisadę.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z zamku przetrwały jedynie nieliczne relikty murów i pojedyncza wieża bramna, jedna z nielicznych na terenie Estonii, która po odrestaurowaniu w latach 70-tych XX wieku (między innymi zrekonstruowanie krenelażu, uzupełnienie obramienia portalu bramnego) mieści dziś niewielkie muzeum. Niestety w latach pięćdziesiątych XX wieku rozebrano ostatnie znaczniejsze odcinki muru kurtynowego oraz nadziemną część ściany kaplicy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose J., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.