Historia
Budowę zamku krzyżackiego w Oberpahlen rozpoczęto w roku 1272, a jego zasadniczy kształt został uformowany w XIV wieku. Był on w średniowieczu jednym z najważniejszych ośrodków kontrolowanych przez zakon w północno – wschodniej części centralnej Estonii i ważnym punktem na szlaku handlowym łączącym Rewel z Dorpatem. Pierwszym potwierdzonym źródłowo wójtem był Reinbert, sprawujący urząd około 1305 roku.
W XVI stuleciu zamek został utracony na rzecz wojsk Iwana Groźnego. Oberpahlen ogłoszony wtedy został stolicą królestwa Inflant przez samozwańczego króla Magnusa, brata króla Danii i sojusznika Iwana Groźnego. Próba ta szybko się załamała, a po przegranej przez Moskwę wojnie Oberpahlen przemieniono w siedzibę polskiego starostwa. Od 1621 roku realną władzę nad zamkiem posiadała Szwecja, pod której panowaniem warownia utraciła wszelkie znaczenie militarne. Jeszcze w pierwszej połowie XVII wieku zamek odremontowano, nadając mu formę nowożytnej rezydencji. Została ona zniszczona w czasie wojny północnej na początku XVIII stulecia oraz w trakcie drugiej wojny światowej.
Architektura
Najstarszą częścią zamku był mur obwodowy oraz fosa, tworzące znacznych rozmiarów dziedziniec o kwadratowym kształcie. Długość jego jednego boku przekraczała 100 metrów, co stanowiło duży obszar, wykorzystywany prawdopodobnie jako punkt zborny lub postojowy wojsk oraz miejsce schronienia okolicznej ludności na wypadek zagrożenia.
W XIV wieku obok zabudowy drewnianej we wschodnim narożu wzniesiono czteroskrzydłowy zamek górny. Jego architektura, pomimo niskiej rangi Oberpahlen, wykorzystywała model krzyżackiego zamku konwentualnego. Tak więc na pierwszym piętrze zapewne umieszczono: kaplicę w zachodnim narożu, refektarz, dormitorium, czy kapitularz. Komunikację między nimi zapewniały kamienne krużganki. Głównym punktem obrony zamku górnego była wieża w zachodnim rogu, posiadająca masywna konstrukcję, lecz bez funkcji flankującej, gdyż nie wystawał przed lico murów połączonych z nią skrzydeł. Prawdopodobnie kolejne mniejsze wieże istniały też w pozostałych narożnikach. Pozostała część dziedzińca zamkowego spełniała rolę podzamcza, na którym z biegiem lat pojawiły się przylegające do murów zabudowania wewnętrzne.
W XV wieku mury podniesiono o parę metrów, utworzono nowe ganki dla obrońców z przystosowaniem do broni palnej oraz wzmocniono wieże. Najpóźniej, bo na początku XVI wieku, wzniesiono cylindryczną wieżę artyleryjską, wysuniętą poza południowo – wschodnią linię muru zewnętrznego.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z zamku przetrwał na całej długości mur zewnętrzny, nadal otoczony nawodnioną fosą. Na dziedzińcu podzamcza widać niezadaszone skrzydło południowo – zachodnie i odbudowane północno – zachodnie. Zamek górny jest obecnie wypalonym szkieletem średniowiecznej budowli, przekształconej na nowożytną rezydencję. Kryje ona resztki ceglanych, gotyckich łuków i blend. Od 1997 roku na zamku działa lokalne muzeum poświęcone historii Põltsamaa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.